Οι «αγανακτισμένοι» ως η κρίσιμη πολιτικά μάζα …

Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου *

Μεγάλη φαγούρα παρατηρώ να έχει πιάσει τους πάντες που αναπτύσσουν δημόσιο λόγο με τις συγκεντρώσεις στις πλατείες. Παρότι έχω ήδη προσεγγίσει το φαινόμενο, μάλλον ιδιόμορφα, κάνοντας χρήση της «αρχαιολογίας της γνώσης» του Michel Foucault, θα το ξανακάνω πιο άμεσα, απαντώντας στο οικονομίστικο, δηλαδή χυδαίο ερώτημα που απασχολεί πολλούς: ποιόν συμφέρει η πλημμυρισμένη πλατεία από (εμφανιζόμενους ως) απηυδισμένους με το πολιτικό σύστημα πολίτες;

Η απάντηση είναι όλους όσοι έχουν την ικανότητα να συγκροτούν πολιτική ή απλώς δημόσια ταυτότητα εκμεταλλευόμενοι την κρίσιμη μάζα στο πλαίσιο του μετασχηματισμού ενός συστήματος υπό σοβαρή κρίση. Το σύνολο των «αγανακτισμένων» είναι η κρίσιμη μάζα για την προσβολή του καθεστώτος. Ένα ελάχιστα οργανωμένο πλήθος που εμφανίζεται να ξέρει τι δεν θέλει, αλλά δεν ξέρει τι ακριβώς θέλει με πολιτικούς όρους. Είναι δηλαδή ένα άμορφο ιδεολογικά πλήθος πολιτών, οι οποίοι εκδηλώνουν με αυτό τον τρόπο την απέχθειά τους στο σύστημα εξουσίας στη χώρα μας και κυρίως την περιφρόνησή τους στο ελληνικό κομματικό φαινόμενο. Και αλίμονο αν δεν το έπρατταν, στο βαθμό που συνειδητοποιούν ότι είναι αυτό που απειλεί - ή διαμορφώνει την διάσταση της απειλής - την ευημερία τους και υπονομεύει την ισχύ της χώρας μας. Τους αποκαλώ «κρίσιμη μάζα» διότι, μεταξύ πολλών άλλων ιδιαίτερων ποιοτικών χαρακτηριστικών, μόνον αυτοί θέτουν ρητά ως αίτημα την διάλυση του πολιτικού συστήματος, επειδή αναγνωρίζονται γενικότερα ως πηγή πολιτικών αλλαγών, επειδή πέτυχαν και συγκέντρωσαν σημαντικές δυνάμεις, δίχως την χρησιμοποίηση παραδοσιακών διαύλων λαϊκής κινητοποίησης και επειδή θα μπορούσαν υπό συνθήκες να προκαλέσουν μια ευρύτερη κινητοποίηση του ελληνικού λαού. Τούτο αντανακλά μια διαφορετική κουλτούρα αγώνα πολιτικής αλλαγής, που δεν αντιφάσκει με άλλες μορφές λαϊκών κινητοποιήσεων. Εκτός αν εμείς θέλουμε να τους απομονώσουμε από τους λεγόμενος λαϊκούς αγώνες, διότι μάθαμε ότι οτιδήποτε ξεφεύγει από τον έλεγχό μας είναι αντιδραστικό και όργανο του καπιταλιστικού διαβόλου!

Η αριστερά αν ήταν έξυπνη και στρατηγικά ευέλικτη θα φρόντιζε αμέσως να έρθει ταπεινά κοντά σε αυτό το πλήθος. Το έκαναν κάποιοι της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, το έκανε κομψά και διορατικά ο κ. Α. Τσίπρας, δεν μπόρεσε όμως να το πράξει η κ. Α. Παπαρήγα, αν και σε δεύτερο στάδιο μοιάζει να αναθεωρεί την στάση της. Πάντα το ΚΚΕ αργεί να αντιληφθεί την σπουδαιότητα της «κρίσιμης μάζας», η οποία αν νοηθεί κοινωνιολογικά - σε ανθρωπομορφισμό του αντίστοιχου νόμου της φυσικής - θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η κρίσιμη ομάδα ατόμων που εκφράζουν την επιθυμία μεταβολής του σημερινού καθεστώτος, η οποία (ομάδα) από ένα σημείο και μετά δεν ακολουθεί αριθμητική αύξηση, αλλά γεωμετρική πρόοδο στην μεγέθυνση, ανάμεσα στο γενικό πληθυσμό της χώρας. Κατ’ αναλογία δηλαδή του θεωρήματος της φυσικής, σύμφωνα με το οποίο αν αρκετά από τα άτομα μιας μάζας από ραδιενεργή ύλη αρχίσουν να μεταβάλλονται σε ενέργεια, ξεπερνώντας κάποιον οριακό αριθμό, τότε όλα τα υπόλοιπα άτομα αυτής της μάζας θα ακολουθήσουν την ίδια αντίδραση και θα μετατραπούν από ύλη σε ενέργεια.

Με αυτή την έννοια θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε τους «αγανακτισμένους», ως την κρίσιμη μάζα  μεταβολής του καθεστώτος στη χώρα μας, αν φυσικά το φαινόμενο λάβει έκταση και δείξει αντοχή. Στην ουσία πρόκειται για μια μάζα, η οποία ορμώμενη από την προσβολή της ευημερίας και της εθνικής κυριαρχίας στη χώρα μας, αρθρώνει το αίτημα αλλαγής, με την έννοια της περιθωριοποίησης των καθεστωτικών πολιτικών μορφωμάτων και της ανάπτυξης αμεσοδημοκρατικών πολιτικών για εκδημοκρατισμό των θεσμών και αυτόνομη ανάπτυξη. Αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με την γενικότερη σοσιαλιστική θεώρηση αν και απέχει πολύ από την οργανωτική πρακτική της αριστεράς και είναι αντίθετο σε οποιαδήποτε μορφή δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Οι συμπολίτες μας αυτοί φοβούνται να χάσουν τις αλυσίδες τους, όμως δεμένοι γερά με αυτές τραβούν το καθεστώς με δύναμη προς τα κάτω. Τείνουν να το γκρεμίσουν με τις αλυσίδες τους. Δεν έχουν, όλοι τουλάχιστον, ταξική συνείδηση, αλλά πληγωμένη συνείδηση καταναλωτή. Και από εκεί θα έπρεπε να ξεκινήσει η ιδεολογικοποίηση, συνδέοντας την απώλεια της ευημερίας με τον δημοκρατικό μηχανισμό που καλλιεργεί την λαϊκή κυριαρχία ως μορφή ταξικής χειραφέτησης. Δεν λες, για παράδειγμα, στον άλλον, άντε ρε εσύ δεν νοιάζεσαι για να εκλείψει η εκμετάλλευση από τον κόσμο, αλλά πώς θα περισωθεί το επίπεδο ευημερία σου! Αντίθετα συνδέεις την απώλεια αυτή με την συγκεκριμένη μορφή εκμετάλλευσης και αναζητείς μαζί του μια κοινή πολιτική πορεία ανάληψης της εξουσίας από δυνάμεις που θα περιόριζαν το κακό σήμερα και θα έδιναν την προοπτική του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού αύριο. Αλήθεια, έτσι δεν λειτουργεί στην ουσία και ο«εργασιασμός»; Μάχη ευημερίας δεν δίνει στην πραγματικότητα  και ο εργαζόμενος που διαδηλώνει και κάνει 24ωρες απεργίες κάτω από διάφορες παραταξιακές σημαίες;

Οι κεντρικοί φορείς του καθεστώτος, μετά από μικρή αδράνεια κατάλαβαν περί τίνος πρόκειται, δηλαδή την σημασία του φαινόμενου και άρχισαν να κολακεύουν το κοινό της πλατείας, υπερτονίζοντας τα μη-ιδεολογικά χαρακτηριστικά του, σε αντίθεση με κάμποσους αριστερούς που έσπευσαν να το απορρίψουν, εξαιτίας αυτών ακριβώς των χαρακτηριστικών. Η αλήθεια είναι όμως ότι μέσα  σε αυτό και με κίνητρο αυτό το πλήθος θα έπρεπε να διεξαχθεί ένας σκληρός αγώνας ιδεολογικοποίησης και ριζοσπαστικοποίησης του αιτήματος που αυτό αρθρώνει, αντί να αφεθούν τα ΜΜΕ να κάνουν την καθεστωτική δουλειά τους. Μην ξεχνάτε ότι ναι μεν το Μέσον είναι μήνυμα, αλλά επίσης ότι ο ιδεολογικός αγώνας μέσα στη κοινωνία το καθιστά σχετικό.  

Όλοι λοιπόν οι επιμέρους κοινωνικοποιητικοί φορείς του καθεστώτος, άρα και τα κόμματα άσκησης και διαχείρισης της εξουσίας, θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν από αυτή την κρίσιμη μάζα, με την έννοια ότι θα ήταν ικανοί με την βοήθεια των ΜΜΕ να της προσδώσουν τέτοια λειτουργικότητα, ώστε η μεταβολή του πολιτικού συστήματος, που αυτή τείνει να προκαλέσει να γίνει υπό έλεγχο και σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα. Αυτό δεν φαίνεται να συμφέρει κατ’ αρχήν τους φορείς της ιδεολογικοποιμένης λαϊκής πάλης, οι οποίοι στο σύνολο τους προσβλέπουν στην σοσιαλιστική ανατροπή ή σοσιαλιστική μετεξέλιξη του κεφαλαιοκρατικού συστήματος εξουσίας. Δεν τους συμφέρει επειδή δεν διαθέτουν οργανωτικές μορφές ελέγχου των «αγανακτισμένων» και επειδή θεωρούν πως ότι «χειρίζεται» το αστικό σύστημα στην πραγματικότητα ξεφεύγει από την δική τους επιρροή. Πρόκειται όμως για εσφαλμένη προσέγγιση αν την εξετάσεις με την σύγχρονη εμπειρία της πολιτικής επιστήμης.

Οι φορείς της ιδεολογίας (σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός, αναρχία κλπ) και όχι διαφόρων ιδεασμών (νεοφιλελευθερισμός, δεξιός ριζοσπαστισμός, εθνικιστικός πατριωτισμός κλπ) θα μπορούσαν και έπρεπε να μπολιάσουν αυτή την κρίσιμη μάζα  με την ιδεολογία του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, μέσω της οδού της δημοκρατικής αλλαγής και της πατριωτικής άμυνας που αποτελεί κεντρικό αίτημα στις πλατείες. Όποιος γυρίζει την πλάτη του στη κρίσιμη μάζα είναι σαν να στρέφει τα νώτα του στην ιστορία. Η κρίσιμη μάζα θα γίνει αιτία πολιτικής μεταβολής ούτως ή άλλως, σημασία έχει τι κάνεις εσύ, πώς παρεμβαίνεις στην εξέλιξη αυτής της διαδικασίας μετασχηματισμού που πυροδοτείται στις πλατείες. 

Αν συνεχίσεις να αγωνίζεσαι δίχως να λαμβάνεις υπόψη αυτούς τους ανθρώπους και την δυναμική που προκαλούν ή ακόμη χειρότερα αν τους αντιμετωπίζεις καταγελώντας τους και περιπαίζοντάς τους με ύφος υποτιμητικό, ωσάν όσοι διαθέτουν την όποια ιδεολογική συγκρότηση να είναι ανώτεροι ποιοτικά πολίτες και κάτι πιο εξελιγμένο από αυτούς, θα «τιμωρηθείς» από την ιστορία. Την κρίσιμη μάζα πρέπει να την σέβεσαι, να την υπολογίζεις και να και να την φορτίζεις με την ιδεολογία του σοσιαλισμού και όχι να την φοβάσαι επειδή δεν ταιριάζει στις όποιες ιδεολογικές η κοσμο-αντιληπτικές σου αναπαραστάσεις. Μην το φοβάσαι επειδή είναι ροκ. Μάθε και εσύ το ροκ για να υπηρετήσεις την προοδευτική αλλαγή και να μην εγκαταλείψεις αυτό το πλήθος στα χέρια εκείνων που επιχειρούν συντονισμένα σήμερα να γυρίσουν πίσω την Ελλάδα στο 1893, εντάσσοντάς την ύπουλα και πρόστυχα σε διεθνή οικονομικό έλεγχο και εξευτελίζοντας την λαϊκή κυριαρχία. Όλοι αυτοί οι απηυδισμένοι με τα κόμματα συγκροτούν την «θεότητα» της συγκυρίας, την οποία ασφαλώς και δεν χρειάζεται να εκθειάζεις και να προσκυνάς, αλλά να την αγκαλιάσεις και να την κάνεις οργανικό μέρος της δική σου στρατηγικής για την ανατροπή του καθεστώτος. Εκτός κι εάν δεν σε ενδιαφέρει αυτός ο στόχος. Αν είναι έτσι, τότε δεν θα γίνεις ποτέ κρίσιμο μέγεθος στην πολιτική μεταβολή που επέρχεται ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης. Και έτσι η κρίσιμη μάζα στις πλατείες ευκολότερα θα χειραγωγηθεί για να συνθέσει το μήνυμα της καθεστωτικής μεταβολής, έτσι όπως εξυπηρετεί την πολιτικο-επιχειρηματική τάξη στην Ελλάδα και τους διεθνείς πάτρωνές της, οι οποίοι πλέον δεν διστάζουν να την ορίζουν ως ιδιόμορφο προτεκτοράτο του χρηματοπιστωτικού λόμπυ. 

Όποιος λέει στον ταξικό του αντίπαλο, «χάρισμά σου η πλατεία, να την χαίρεσαι», είναι ο ίδιος για το πολιτικό μουσείο. Στη πλατεία διαμορφώνεται το αίτιο ή απλώς το πρόσχημα της αλλαγής. Η πολιτική μέθεξη στην πλατεία θα επηρεάσει, νομιμοποιητικά τουλάχιστον, την κατεύθυνση της πολιτικής μεταβολής. Η αριστερά οφείλει να είναι μέσα στην πλατεία, δίχως όμως τα λάβαρα του ιδεολογικού της αγώνα. Έχει τον λόγο της δεν χρειάζεται και οπτικά σύμβολα! Εκεί όπου υψώνονται τέτοιου είδους σύμβολα, χάνει την έννοιά της η κρίσιμη μάζα, με την τρέχουσα σημασία. Ο αγώνας παίρνει την μορφή της ταξικής αντιπαράθεσης σε μια περίοδο κατά την οποία ο ταξικός αγώνας έδειξε ότι δεν μπορεί να συγκροτήσει με τα δικά του μέσα κρίσιμη μάζα. Άρα δεν είναι ικανός να ανατρέψει το καθεστώς από μόνος του. Επειδή, όμως, δεν μπορεί η λαϊκή πάλη με την κλασσική λενινιστική συνταγή να μετατραπεί σε κίνημα πολιτικής αλλαγής, εξαιτίας δεκάδων αντικειμενικών και υποκειμενικών λόγων, δεν σημαίνει ότι πρέπει να σνομπάρουμε αυτούς που μπορούν να προκαλέσουν πολιτικά γεγονότα, τα οποία θα ήταν μάλλον τραγωδία να προεξοφλούμε αρνητικά.

Μόνον μέσα στην πλατεία μπορεί να δομηθεί σήμερα  η αναγκαία λαϊκή ενότητα. Η κίνηση αυτή και με την συμμετοχή της αριστεράς και των προοδευτικών ανθρώπων γενικότερα θα μπορούσε να λάβει την μορφή ενός δημοκρατικού κινήματος, το οποίο θα ήταν δυνατόν έτσι ευκολότερα να μπολιαστεί με την σοσιαλιστική ιδεολογία, η οποία δεν αποτελεί δόγμα ή δοξασία, ούτε φωλιάζει σε κάποια ιερά βιβλία ή κομματικά ντοκουμέντα: δομείται μέσα από τον αγώνα ανατροπής συγκεκριμένων καθεστώτων εκμετάλλευσης που διέρχονται σοβαρή κρίση, σαν τον δικό μας στην Ελλάδα. Η ιδεολογία της αριστεράς θα αποτελούσε ένα κρίσιμο στοιχείο που θα έδειχνε τον δρόμο της αλλαγής υπέρ των συμφερόντων των δύο τρίτων της κοινωνίας και μέσα στην πλατεία. Τον δρόμο όχι το τέλος!  Έστω την αρχή για να συμφωνήσουμε κάπου! Μόνον έτσι η κρίσιμη μάζα θα δομούσε μιαν προοδευτική δύναμη μεταβολής των σχέσεων εξουσίας στον τόπο μας. Αλλιώς, κάλλιστα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε σε ερμαφρόδιτες εξελίξεις με άκρως συντηρητική μεταβολή του πολιτικού συστήματος, τελικώς. Η θέση της ευρύτερης αριστεράς και κάθε αριστερού είναι στην πλατεία, δίπλα στον δεξιό ή τον απολιτικό. Μαζί ενδεχομένως με τον άνεργο γιάπη με την «μπέμπα», που αύριο θα του κατασχέσει η τράπεζα. Έτσι χτίζεται σήμερα το προοδευτικό, δημοκρατικό και κοινωνικό αύριο. Ή ορθότερα και έτσι…

* διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία