Οι «δέκα μικροί νέγροι» και η Ευρωζώνη

Δέκα μικροί νέγροι. Επεσε ο ένας και έμειναν εννιά. Οπως και στο μυθιστόρημα της Αγκάθα Κρίστι, η Ευρωζώνη μοιάζει όλο και πιο πολύ με το μυστηριώδες νησί, όπου, ο ένας μετά τον άλλο, οι φιλοξενούμενοι δολοφονούνταν. Πρώτη η Ελλάδα, σύρθηκε στο μηχανισμό στήριξης και το μνημόνιο. Ακολούθησαν η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, ενώ παραμένουν στο στόχαστρο η Ισπανία και η Ιταλία. Το μεγάλο ερώτημα είναι πόσο καιρό θα αντέξει ακόμα και η ίδια η Γερμανία. Στο μυθιστόρημα της Αγκάθα Κρίστι, πάντως, ακόμα και ο δολοφόνος ήταν μεταξύ των θυμάτων.

Ανεπαρκής ο μηχανισμός στήριξης

Οταν οι αγορές, τον Οκτώβριο του 2010, ξεκίνησαν τις πιέσεις στην Ελλάδα, αυτό δεν ήταν απρόσμενο και στην πραγματικότητα ουδεμία έκπληξη δεν θα έπρεπε να προκαλεί. Μια κλειστή, ελάχιστα ανταγωνιστική οικονομία, με τεράστιο, δυσκίνητο και υπερχρεωμένο Δημόσιο είναι η ελληνική, οπότε η πραγματική απορία θα ήταν γιατί δεν ασχολήθηκαν οι αγορές πρωτύτερα με μας. Λίγο νωρίτερα, τον Φεβρουάριο του 2009, είχαν ξεκινήσει οι πιέσεις στην Ιρλανδία, όπου οι αγορές είχαν αντιληφθεί ότι η πιστωτική επέκταση των προηγούμενων ετών δεν στηριζόταν σε πραγματικό, χειροπιαστό πλούτο. Οι εντυπωσιακές πράγματι κινήσεις τότε της ιρλανδικής κυβέρνησης, η οποία εγγυήθηκε το σύνολο των τραπεζικών καταθέσεων και τα ομόλογα των τραπεζών, ενώ εφάρμοσε δραστικές περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, καθησύχασαν πρόσκαιρα τις αγορές, οι οποίες τον Οκτώβριο 2009, εν μέσω συνεχών αναθεωρήσεων την ελληνικών δημοσιονομικών μεγεθών, βρήκαν νέο πρόσφορο έδαφος για να ασκήσουν πιέσεις. Αστοχες κινήσεις της νέας κυβέρνησης, η οποία δεν καταλάβαινε τη γλώσσα των αγορών, και η ασυναρτησία των πολιτικών ηγετών της Ευρωζώνης μάς έφεραν τον Μάιο του 2010 στα χείλη του γκρεμνού, κάνοντας απαραίτητη τη δημιουργία του μηχανισμού στήριξης. Αντίθετα, όμως από τις προσδοκίες της τρόικας, ο μηχανισμός στήριξης αντί να καθησυχάσει οριστικά τις αγορές, αυτές αντιληφθήκαν γρήγορα ότι οι πραγματικές αδυναμίες των ευρωπαϊκών κρατών είναι μεγαλύτερες, βαθύτερες και πιο εξαπλωμένες, καθιστώντας τον ανεπαρκή. Και όπως κάνουν πάντα οι αγορές, όταν βρουν την αδυναμία, προσπαθούν να την εκμεταλλευτούν με κάθε τρόπο. Και φυσικά στην περίπτωση της Ελλάδας, τα προβλήματα συνεχίστηκαν και υπήρξε νέα συμφωνία τον Ιούλιο του 2011, η οποία και αυτή αναθεωρήθηκε τον Οκτώβριο, καθώς διαπίστωσαν πως το ελληνικό χρέος με «κούρεμα» 20% θα παρέμενε μη βιώσιμο, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το haircut στο 50%.

Τρία διαφορετικά προβλήματα, κοινή αιτία

Εκ πρώτης όψης, η Ελλάδα, η Ιρλανδία, αλλά και η Πορτογαλία και η Ισπανία αντιμετωπίζουν διαφορετικά προβλήματα. Σε μας ο σπάταλος και διεφθαρμένος δημόσιος τομέας δημιούργησε έναν παρασιτικό και στενά εξαρτώμενο από αυτόν ιδιωτικό τομέα και η φαινομενική ανάπτυξη των προηγούμενων ετών προήλθε από την απλή ανακύκλωση των φθηνών δανεικών. Στα χαρτιά, όπως και στα μοντέλα του ΔΝΤ, η λύση είναι εύκολη, αν και η εφαρμογή αποδεικνύεται ιδιαίτερα επώδυνη και ενδεχόμενα αναποτελεσματική. Περιορισμός του Δημοσίου, εξισορρόπηση των δαπανών και πρωτογενή πλεονάσματα ώστε να αποπληρωθεί το χρέος προβλέπονται από το μνημόνιο. Στην πράξη, όμως, η εφαρμογή του μνημονίου έφερε στασιμοπληθωρισμό στην ελληνική οικονομία, καθώς εκτινάχθηκε ο πληθωρισμός περί το 5%, ενώ η ανεργία, η κατάρρευση της κατανάλωσης και των επενδύσεων έφεραν ύφεση 6% για το 2011. Ο συνδυασμός των δύο καθιστά ανέφικτη όποια πρόβλεψη για αποπληρωμή του χρέους χωρίς αναδιάρθρωση και κάποιο γενναίο haircut. Η δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα, δηλαδή, αρχικά μετεξελίχθηκε σε πιστωτική, καθώς έκλεισαν οι αγορές, δημιουργώντας όμως τις συνθήκες ώστε γρήγορα να αποσταθεροποιήσει το εγχώριο τραπεζικό σύστημα. Ακριβώς την αντίθετη διαδρομή, δηλαδή, από αυτήν την οποία ακολούθησε η Ιρλανδία, όπου η κατάρρευση και η αναγκαστική κρατικοποίηση των τραπεζών, οι οποίες είχαν μεταλλαχθεί σε ζωντανές νεκρές «ζόμπι» λόγω της άλογης ιδιωτικής επέκτασης των προηγούμενων ετών, εξελίχθηκαν σε δημοσιονομική κρίση με το έλλειμμα να τρέχει στο 32% του ΑΕΠ. Στην Ελλάδα, το κράτος έβρισκε μέχρι πρόσφατα φθηνό και άφθονο χρήμα και με αυτό ενίσχυε πλασματικά την οικονομία. Στην Ιρλανδία, οι τράπεζες, δανειζόμενες φθηνά από την ευρωπαϊκή διατραπεζική αγορά, δημιούργησαν πλασματικό πλούτο. Με άλλα λόγια, μπορεί τα προβλήματα της Ιρλανδίας και της Ελλάδας να είναι διαφορετικά, αλλά τόσο η αιτία όσο και το αποτέλεσμα είναι τα ίδια. Και δεν είναι μόνο αυτές οι δύο. Και η Πορτογαλία παρά τα σκληρά μέτρα λιτότητας, δεν μπορεί να μειώσει το χρέος, ενώ την ίδια στιγμή η οικονομία ακολουθεί φθίνουσα πορεία. Όμως και η Ισπανία τρέχει με σημαντικό έλλειμμα, ενώ η οικονομία της συρρικνώνεται όσο προσπαθεί να περιορίσει τις κρατικές δαπάνες για να αποφύγει να καταλήξει και αυτή στο ταμείο στήριξης.

Αναδιάρθρωση και για τη Πορτογαλία

Η Ελλάδα δεν είναι μοναδική περίπτωση, όπως πασχίζουν να πείσουν η Angela Merkel και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι. Φαίνεται πλέον ξεκάθαρα ότι και η Πορτογαλία έχει βυθιστεί στον ίδιο φαύλο κύκλο της λιτότητας και της ύφεσης, με αποτέλεσμα ο ίδιος ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Wolfgang Schaeuble να παραδέχεται ότι ενδέχεται να χρειαστούν αλλαγές στο πρόγραμμα διάσωσης της Λισαβόνας. «Εάν υπάρχει ανάγκη για αλλαγές στο πορτογαλικό πρόγραμμα, θα είμαστε έτοιμοι να το κάνουμε», είπε ο Schaeuble σε κατ’ιδίαν συζήτησή του με τον Πορτογάλο υπουργό Οικονομικών Vitor Gaspar, η οποία ωστόσο καταγράφηκε από τηλεοπτική κάμερα. «Το εκτιμούμε πολύ», του απάντησε ο Gaspar.  Η κυβέρνηση της Πορτογαλίας επιμένει ότι δεν χρειάζεται άλλη βοήθεια, πέραν των 78 δισ. ευρώ του πακέτου διάσωσής της, όμως, η παραπάνω συζήτηση δείχνει ότι πλέον έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί την αλήθεια. Ωστόσο, ο Schaeuble διευκρίνισε ότι οι όποιες αλλαγές στο πορτογαλικό πρόγραμμα μπορούν να γίνουν μόνο όταν θα έχει λυθεί το ελληνικό ζήτημα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Citigroup, η πορτογαλική οικονομία θα συρρικνωθεί περαιτέρω, κατά 5,8% φέτος και κατά 3,7% το 2013. Πρόκειται για εκτιμήσεις πολύ χειρότερες των επίσημων προβλέψεων. Η μείωση του ΑΕΠ από την έναρξη της κρίσης θα αγγίξει το 13%, εκτιμά ο οίκος, κάτι που σημαίνει ότι η Πορτογαλία βρίσκεται σε depression. Η διαφορά της Πορτογαλίας με την Ελλάδα είναι ότι το δημόσιο χρέος της, στο 113% του ΑΕΠ, είναι αρκετά μικρότερο. Όμως, ο πορτογαλικός ιδιωτικός τομέας έχει πολύ μεγαλύτερα χρέη, με αποτέλεσμα το συνολικό χρέος της χώρας να αγγίζει το 360% του ΑΕΠ. Μεγάλομέρος των υποχρεώσεων αυτών είναι προς το εξωτερικό. «Μια τεράστια απομόχλευση βρίσκεται σε εξέλιξη στον ιδιωτικό τομέα και το τραπεζικό σύστημα έχει μεγάλα προβλήματα.Το πόσα από αυτά τα χρέη του ιδιωτικού τομέα θα καταλήξουν στα χέρια του δημοσίου, είναι αβέβαιο», εξηγεί ο Jurgen Michels, οικονομολόγος της Citigroup. «Χωρίς ένα μεγάλο haircut στα χρέη της, η Πορτογαλία δεν θα μπορέσει να εισέλθει σε ένα βιώσιμο δημοσιονομικό μονοπάτι. Περιμένουμε haircut 35% στα τέλη του 2012 ή το 2013».

Και η σειρά της Γερμανίας;

Θα ήταν όμως λανθασμένο να πιστέψει κανείς ότι η σημερινή κρίση είναι μια κρίση αποκλειστικά των περιφερειακών χωρών των PIIGS. Και δεν είναι μόνο το γεγονός ότι οι γερμανικές τράπεζες έχουν χρηματοδοτήσει μεγάλο μέρος του χρέους των χωρών αυτών. Τους τελευταίους μήνες, είτε απευθείας στις αγορές, είτε στην ΕΚΤ, είτε ακόμα και με τη δημιουργία σχημάτων «bad banks», έχουν απομονώσει το ρίσκο της χρεοκοπίας της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, ή ακόμα και της Ισπανίας. Το πραγματικό πρόβλημα της Γερμανίας είναι το τεράστιο πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου, το οποίο έχει ολοκληρωτικά χρηματοδοτηθεί από τις υπερχρεωμένες χώρες των PIIGS. Στην πράξη, δηλαδή, η ίδια η Γερμανία με την εμμονή της δημιουργίας του ευρώ καθ’ ομοίωση του πάλαι ποτέ μάρκου, διαμόρφωσε ένα νομισματικό πλαίσιο το οποίο της επέτρεψε μεν να αναπτυχθεί οικονομικά, στηρίχθηκε όμως άμεσα στον υπέρμετρο δανεισμό των PIIGS. Και το πρόβλημα το οποίο εγείρεται τώρα είναι ότι ο μηχανισμός στήριξης μπορεί πρόσκαιρα να λύσει το πρόβλημα της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. Τι θα γίνει όμως όταν οι αγορές αντιληφθούν ότι και η γερμανική οικονομική ισχύς είναι τόσο πλασματική όσο οι ελληνικές στατιστικές, ή οι τιμές των ακινήτων στο Δουβλίνο;

πηγή