Οι βασικές αρχές της 3ης του Σεπτέμβρη και η σημασία τους

Του Δαμιανού Βασιλειάδη * 

Η διακήρυξη της 3^ης του Σεπτέμβρη είναι το αποτέλεσμα επίπονων και μακροχρόνιων θεωρητικών διεργασιών του ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα) στα χρόνια από την ίδρυσή του,  έως τη μέρα της δημοσιοποίησης της την 3^η του Σεπτέμβρη.

Ξεκίνησε από το πρώτο κείμενο του Ανδρέα Παπανδρέου μετά την έξοδό του από την  Ελλάδα, στις 26 Φεβρουαρίου του 1968 και μετά από βασανιστική επεξεργασία σε σεμινάρια, συνέδρια και ειδικές συνεδριάσεις και στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, για να διαμορφωθεί πια ως πολιτικό κείμενο  ενός πολιτικού φορέα.[1]

Οι διακηρυγμένες αρχές της 3ης του Σεπτέμβρη 1. Εθνική Ανεξαρτησία. 2. Λαϊκή Κυριαρχία. 3. Κοινωνική Απελευθέρωση. 4. Δημοκρατικές Διαδικασίες είναι ακόμη ζητούμενα. Παραμένουν ένα όραμα. Πολλοί θέλησαν να τις διαβάλουν ή να ακυρώσουν τη σημασία τους, χαρακτηρίζοντάς τες τριτοκοσμικές ή λαϊκίστικες. Παραβλέπουν ότι γι’ αυτές τις αρχές αγωνίστηκαν λίγο ή πολύ όλες  οι προοδευτικές  και ριζοσπαστικές δυνάμεις της Ελλάδας από την εποχή του ΕΑΜ και της ΕΔΑ έως σήμερα, για να μην ανατρέξουμε και στο απώτερο παρελθόν.

Η αλλαγή που διακήρυττε το Κίνημα παλιά είχε σαν βάση και περιεχόμενο αυτές τις τέσσερις αρχές. Αυτή ήταν,  όταν πρωτοξεκινήσαμε, η πεμπτουσία του ΠΑΣΟΚ. Ένα Κίνημα αρχών με αυτά τα τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά.[2]

Ας τα ξαναθυμηθούμε αναφέροντας ορισμένα αποσπάσματα.

Στην συνέντευξη τύπου στις 3 του Σεπτέμβρη ανακοινώνοντας ο Α. Παπανδρέου (δάσκαλε που δίδασκες...) την διακήρυξη είπε μεταξύ άλλων και τα εξής σημαντικά[i] που προσδιορίζουν επακριβώς την έννοια αυτών των αρχών: « Ανακοινώνουμε σήμερα την εκκίνηση ενός νέου πολιτικού Κινήματος που πιστεύουμε ότι εκφράζει τους πόθους και τις ανάγκες του απλού Έλληνα, ενός Κινήματος που να ανήκει στον αγρότη, τον εργάτη, τον βιοτέχνη, τον μισθωτό, τον υπάλληλο, στην θαρραλέα και φωτισμένη νεολαία μας». Σε άλλο σημείο προσθέτει: «Η ρίζα της συμφοράς βρίσκεται στην εξάρτηση της Πατρίδας μας. Τα επτά μεσαιωνικά χρόνια που πέρασαν με τη στυγνή στρατιωτική δικτατορία και η τραγωδία της Κύπρου δεν αποτελούν παρά μια ιδιαίτερα σκληρή έκφραση της εξάρτησης της Ελλάδας από το ιμπεριαλιστικό κατεστημένο των Η.Π.Α. και του ΝΑΤΟ». Και συνεχίζει πιο πέρα με την δεύτερη αρχή: «Η εθνική ανεξαρτησία είναι αναπόσπαστα δεμένη με τη λαϊκή κυριαρχία, με τη δημοκρατία σε κάθε φάση της ζωής του τόπου, με την ενεργό συμμετοχή του πολίτη σ’ όλες τις αποφάσεις που τον αφορούν. Μα είναι ταυτόχρονα συνυφασμένη με την απαλλαγή της οικονομίας μας από τον έλεγχο του ξένου μονοπωλιακού και ντόπιου μεταπρατικού  κεφαλαίου που διαμορφώνει την οικονομική, την κοινωνική, την πολιτική και την πολιτιστική μας πορεία  σύμφωνα με τα συμφέροντα όχι του λαού άλλα της οικονομικής ολιγαρχίας».

Σε άλλο σημείο αναφέρεται στην τρίτη αρχή της κοινωνικής απελευθέρωσης ή κοινωνικής δικαιοσύνης: «Γι’ αυτό η κοινωνική απελευθέρωση, ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός, αποτελεί τον θεμέλιο λίθο του Κινήματος. Για να απολαμβάνει ο αγρότης το προϊόν του ιδρώτα του και της γης του, για να απολαμβάνει ο εργάτης, ο βιοτέχνης, ο μισθωτός, ο υπάλληλος, ο απλός Έλληνας το προϊόν του μόχθου του. Για να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά η εντυπωσιακή εισοδηματική ανισότητα ανάμεσα σε γεωγραφικές περιφέρειες και κοινωνικά στρώματα που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη Ελλάδα. Για να πάψει η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Για να συμμετέχει ενεργά ο λαός στον προγραμματισμό της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής πορείας της Χώρας.».

Πάλι σε άλλο σημείο της εισαγωγικής του ομιλίας τονίζει την τέταρτη αρχή: «Θεμελιακή αρχή του Κινήματός μας είναι η απόλυτα κατοχυρωμένη δημοκρατική διαδικασία – από τη βάση μέχρι την ηγεσία – με απόλυτη ισοτιμία όλων των μελών που θα το στελεχώσουν» και συμπλήρωνε: «Καθολικό είναι το αίτημα για πολιτικούς οργανισμούς αρχών, που τους διακρίνει η ελεύθερη δημοκρατική έκφραση της βάσης, για να δεσμεύεται η ηγεσία στις πολιτικές αποφάσεις, για να υπάρχει συνέπεια και συνέχεια». 

Για την στελέχωση προκρίθηκε τελικά η επαναστατική πρόταση για αυτοοργάνωση, ένα πρωτοφανές γεγονός για τα ελληνικά δεδομένα, με βάση τις αρχές που είχαμε διαμορφώσει και εφαρμόσει μετά από πολλούς αγώνες στο ΠΑΚ αποτελεσματικά:

Αξιοκρατία, εσωκομματική δημοκρατία σε όλα τα επίπεδα, συμμετοχή στις αποφάσεις, ιδεολογικοπολιτική αντιπαράθεση σε συλλογικά πλαίσια και τέλος ανάδειξη της ηγεσίας με γνήσιες δημοκρατικές διαδικασίες.

 Η εφαρμογή των αρχών του Κινήματος θα αποτελούσαν την ασφαλιστική τη βάση, ώστε η αυτοοργάνωση να μεταπλαστεί σε θεσμοθετημένη και συγκροτημένη πολιτική δύναμη, χωρίς να παρουσιαστούν εκφυλιστικά φαινόμενα.

Μ’ αυτές τις ευοίωνες και ελπιδοφόρες προοπτικές ξεκινήσαμε για την μεγάλη αλλαγή. Η διακήρυξη της 3^ης Σεπτέμβρη συνόψιζε το ιδεολογικό μας πιστεύω.

Προσωπικά θα αναφερθώ στην τέταρτη αρχή που αναφέρεται στη δημοκρατία και τις δημοκρατικές διαδικασίες. Το θέμα των δημοκρατικών διαδικασιών με την έννοια της συμμετοχής των στελεχών του ΠΑΚ στις αποφάσεις του Κινήματος δεν ήταν από την αρχή δεδομένο. Υπήρξε, όπως και για τις άλλες αρχές, σκληρή διαπάλη που κράτησε χρόνια στο Κίνημα και οδήγησε από τις γνωστές παλαιοκομματικές διαδικασίες πριν την δικτατορία με τις αρχηγικές δομές, τις πελατειακές σχέσεις και τους κομματάρχες σε μια νέα ποιότητα, που δεν είχε καμιά σχέση με το αμαρτωλό παρελθόν. Χρειάστηκε η βάση να παλέψει ακόμη και ενάντια στην τότε ηγεσία για να περάσει τις απελευθερωτικές διεργασίες για την χειραφέτηση του Κινήματος από αυταρχικές, συγκεντρωτικές και γραφειοκρατικές δομές, που το χαρακτήριζαν στην αρχική του φάση. Αυτή η διαδικασία απετέλεσε μια τεράστια κατάκτηση για το Κίνημα τότε, που είχε σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά, γιατί σοσιαλισμός δεν σημαίνει τίποτε άλλο, παρά μια πιο προχωρημένη μορφή δημοκρατίας, που εκτείνεται πέρα από την πολιτική και στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική σφαίρα. Αυτά έχουν καταγραφεί στην ιστορία του ΠΑΚ και όποιος θέλει μπορεί να τα αναζητήσει. Η δημοκρατία λοιπόν, με το νόημα που της δίναμε τότε, ως συμβουλιακή δημοκρατία, δηλαδή ως ενεργό συμμετοχή του λαού στις αποφάσεις που τον αφορούν είναι και αποτελεί δομικό στοιχείο του σοσιαλισμού, που έρχεται σε αντίθεση με τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Ο τελευταίος διατρέχει τον κίνδυνο - επειδή, όπως λέει και ο Θουκυδίδης, ο άνθρωπος ρέπει προς το κακό - να διολισθήσει σε προσωποκεντρική εξουσία με τον υπερσυγκεντρωτισμό εξουσιών και τελικά στα φαινόμενα της προσωπολατρίας. Ο αγώνας μας λοιπόν τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και οργανωτικό ήταν να ξεπεράσουμε τα παλαιοκομματικά αδιέξοδα, άλλα συγχρόνως και τις αυταρχικές δομές του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και δημιουργήσουμε καινούργιες απελευθερωτικές διαδικασίες, που θα τις αποκαλούσαμε σε αντίθεση με τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, δημοκρατικό αποκεντρωτισμό. Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου σε ένα σεμινάριο του ΠΑΚ, που έλαβε χώρα στις 23-26 Μαΐου στο Darmstadt της Γερμανίας είχε τονίσει στο θέμα αυτό: «Αλλά εμείς δεν πιστεύουμε στο δημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Δε πιστεύουμε. Πιστεύουμε στην άμεση συμμετοχή του λαού στις αποφάσεις». Σε συνδυασμό μάλιστα με την περιφερειακή αποκέντρωση, κοινωνικοποίηση και τη λαϊκή κυριαρχία θα αποτελούσαν τις βάσεις για την εναλλακτική πολιτική πρόταση για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας. Κάτι ανάλογο με αυτό που  ο Μαρξ διατύπωσε τόσο εύγλωττα: «Η χειραφέτηση της εργατικής τάξης πρέπει να είναι το έργο της ίδιας της εργατικής τάξης». Σχετικά με το Κίνημα και την εσωκομματική δημοκρατία αυτή η ρήση του Μαρξ μεταφράζονταν με τρόπο που τον εξέφρασε πάλι ο Ανδρέας Παπανδρέου σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Τα Νέα» στις 10.4.1974: «Δεν μπορεί να επαγγέλλεσαι δημοκρατία για το έθνος και να μην την εφαρμόζεις ο ίδιος στους κόλπους σου, στους κόλπους του κόμματος.

Τι επέμεινε τελικά απ’ όλα αυτά. Απολύτως τίποτε. Επεκράτησε ωστόσο η αριστερή φρασεολογία και η δεξιά πολιτική πρακτική, που ακολουθείται έως σήμερα απαρέγκλιτα και αμετάκλητα.

Τελικά από την 3η του Σεπτέμβρη δεν απέμεινε ούτε ίχνος!

Αθήνα, 1.9.2012 

* ιδρυτικού και ηγετικού στελέχους του ΠΑΚ και του ΠΑΣΟΚ

                                                                                                               

 [1] Ορισμένοι έγραψαν ή διέδωσαν ότι την 3η του Σεπτέμβρη την έγραψε ο Κώστας Λαλιώτης ή ο Κώστας Σημίτης ή δεν ξέρω ποιος άλλος. Αυτό είναι λάθος. Ισχύει απόλυτα αυτό που γράφω ανωτέρω.

[2] Στο προηγούμενο άρθρο μου (το χθεσινό) με τίτλο: «Περιληπτική ιστορία της 3ης του Σεπτέμβρη και τα παραλειπόμενα αυτής της ιστορίας» μου επεσήμανε κάποιος παλιός καλός σύντροφος ότι η διατύπωση που κάνω σ’ ένα σημείο: «ήρθε σε επαφή και οργάνωσε την νεολαία του ΠΑΚ» είναι λάθος. Και πράγματι είναι λάθος, γιατί η νεολαία του ΠΑΚ υπήρχε ως Παναρμόνια και ο σύντροφος αυτός είχε την επαφή με τη νεολαία του ΠΑΚ από μέρους του Εθνικού Συμβουλίου. Εκείνο που ήθελα να διατυπώσω ήταν ότι ήμουν ο πρώτος στην Ελλάδα από μέρους του ΠΑΚ εξωτερικού που ήρθε και εργάστηκε εντατικά οργανωτικά και με την νεολαία του ΠΑΚ. Κυρίως στη Θεσσαλονίκη, όπου τη δεύτερη φορά πήγα με τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη, όταν ήρθε αργότερα από την Ιταλία. Είμαι υποχρεωμένος να αποκαταστήσω την ιστορική αλήθεια και δεν έχω κανένα πρόβλημα. Η αλήθεια προέχει των προσώπων.

Ένας δεύτερος φίλος μου έκανε την παρατήρηση σχετικά με τις προσωπικότητες. Μου λέει: «Τι θα ήταν ο Λένιν ή ο Παπανδρέου, χωρίς τις ‘μάζες’». Έχει δίκαιο και δεν το αμφιβάλω. Κανένας δεν κάνει μόνος του την επανάσταση ή οποιοδήποτε κίνημα. Το θεωρώ αυτονόητο. Αλλά οι ηγετικές φυσιογνωμίες παίζουν καθοριστικό ρόλο και αυτό εκτιμώ και τονίζω. Τουλάχιστον αυτή είναι η γνώμη μου. Άλλο η παράθεση της ιστορικής αλήθειας και άλλο οι εκτιμήσεις γι’ αυτήν. Πολλοί όμως ισχυρίζονται ότι οι «μάζες» διαμορφώνουν την ιστορία.