Το κίνημα των «άι σιχτίρι πολιτικέ»

Του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου  *

Ένας ιδιόμορφος κοντρα-λαϊκισμός έρχεται να αντιπαρατεθεί με τον λαϊκισμό της συναίνεσης στο απολιτικό κέντρο (σύγχρονη κεντροδεξιά και κεντροαριστερά) και να σπρώξει στο περιθώριο τον αναγεννημένο ακροδεξιό λαϊκισμό. Η αντι-πολιτική εναντίον της απολιτικής. Αυτό εξέφρασε ο Μπέπε Γκρίλο στην Ιταλία, αυτό εκφράζουν με τον τρόπο τους και οι περισσότεροι αναγνώστες των σημειωμάτων μου, που δεν αποτελούν καταδήλως φορείς ιδεολογίας ή φορείς της κυβερνητικής προπαγάνδας.

Πρόκειται για τον λαϊκισμό «άι σιχτίρι πολιτικέ», ο οποίος δομεί μιαν αντι-πολιτική κοινή γνώμη, που εκτός από τον κόσμο των επαγγελματιών της πολιτικής σιχτιρίζει και όσους παρεμβαίνουνε με μια γλώσσα πολιτική, η οποία φαίνεται να εξαντλεί την υπομονή των «άι σιχτίρι», στο βαθμό που συστήνει αντι-λαϊκιστική και μη-λογιστική αφήγηση. «Πολλά λόγια λες, κόψε τις δευτερεύουσες και πες μας τι να κάνουμε αύριο για να βρούμε λεφτά, απαλλασσόμενοι ταυτόχρονα από την πολιτική ελίτ που έχει κάτσει στο σβέρκο μας, προσφέροντας πλέον κακόγουστο και μονότονο θέαμα», μου λένε οι Έλληνες του ντόπιου «Γκριλισμού» – συχνότατα γρυλίζοντας!

Οι τρόποι για να αντιμετωπίσεις το φαινόμενο είναι τρείς: (1) με τις ιστορικά διαμορφωμένες ερμηνείες του φιλελευθερισμού, (2) με τις εξίσου ιστορικά διαμορφωμένες προσεγγίσεις του μαρξισμού, (3) ως μεταπολιτικό φαινόμενο που αποτελεί αντίδραση στην μοντέρνα διένεξη μεταξύ αριστεράς και δεξιάς, η οποία πλέον δεν παράγει νόημα. Είναι αρκετοί οι λόγοι που η πολιτική προστριβή ή ιδεολογικοποιημένη σύγκρουση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς δεν παράγει σήμερα νόημα, δηλαδή πρόταγμα για δράση, ο κυριότερος ωστόσο στην περίπτωσή μας είναι η κατάρρευση των αναπαραστάσεων ευημερίας, πάνω στις οποίες στήριξαν την δική τους ευημερία δεξιοί και αριστεροί πολιτικοί. Οργανωτική δομή αυτής της αναπαράστασης που ήρθε να υποκαταστήσει την ιδεολογία, υπήρξε η πατρωνία και ο κομματισμός με την κομματοκρατία του, είτε από αριστερά, είτε από δεξιά. Στην Ελλάδα μάλιστα ιδιαίτερα μετά τα μέσα του ’90 ο δικομματισμός ολοκλήρωσε έναν ενιαίο χώρο πατρωνίας και διαπλοκής. Είναι αυτός που σήμερα είναι πιο μέσα από όλους στα πράγματα και αποτελεί τον σκληρό πυρήνα της διαπλοκής. Τώρα όμως τα μεγάλα κύματα αποκλεισμένων από την αγορά πολιτών παύουν να συναινούν στον πολιτικό αριβισμό και αμοραλισμό, όπως και σιωπηρώς στην  διαπλοκή, όχι διότι επαναστατούν εναντίον της διαφθοράς και εξεγείρονται εναντίον της πολυποίκιλης αλλοτρίωσής τους, αλλά επειδή δεν έχουν πλέον κανένα λόγο να προσποιούνται πως πιστεύουν και εμπιστεύονται, εκείνους που προσποιούνταν/ προσποιούνται πως ενδιαφέρονται για την κοινωνία. Και δεν έχουν κανένα λόγο να προσποιούνται τον πολιτικώς ορθά στοχαζόμενο πολίτη, διότι καταρρέει πλέον το σύμπαν της ευημερίας τους: ο εαυτούλης τους. Αυτόν που δόμησαν ως αγοραίο υποκείμενο κεντροδεξιοί και κεντροαριστεροί, εμπορευόμενοι εξίσου μετά το τέλος του διπολισμού την καταναλωτική ανάγκη της κάθε ύπαρξης ξεχωριστά. Φτιάξανε μια καθολική αγορά στην θέση της κοινωνίας. Μετέτρεψαν τις κοινωνικές σχέσεις με απόλυτο μάλιστα κριτήριο σε σχέσεις αγοράς. Μάθανε τον κόσμο να σκάφτεται και να λειτουργεί με τον κανόνα του μάρκετινγκ και σήμερα λούζονται το αποτέλεσμα. Ένα κοινωνικό αποτέλεσμα που κάνει πολιτική μέσω μιας αντι-πολιτικής φόρμας αφήγησης και συνθηματολογίας, η οποία δεν αντέχει την βαθύτερη ανάλυση.

Οι πολίτες του «Γκριλισμού» έρχονται να εκδικηθούν τους πολιτικούς, όχι ακριβώς για την λιτότητα εντός της οποίας τους εγκλώβισαν οι τελευταίοι, ούτε καν για την εξευτελιστική ανεργία τους, αλλά για την αδυναμία του πολιτικού μάρκετινγκ να συντηρήσει τον Εαυτό του πολίτη εντός του πλαισίου της αγοράς. Προσοχή, όχι της αγοράς με οικονομικούς όρους, αλλά της αγοράς ως σύστημα που προσδίδει νόημα (που διαμορφώνει το καθεστώς δράσης και επιλογής),που ορίζει την τάξη των πραγμάτων, όπως την τάξη των ανθρώπων και καθορίζει μεταφυσικά τις αξίες στα μεν και στους δε. Oι «άι σιχτίρι πολιτικέ» νοιώθουν προδομένοι από την πολλά υποσχόμενη αφήγηση των πολιτικών στο πλαίσιο της αγοράς. Θύμωσαν με το πολιτικό μάρκετινγκ, που υπήρξε δομημένο στο μάρκετινγκ της αγοράς και αισθάνονται εξαπατημένοι καταναλωτές πολιτικών πρακτικών και θεσμών.      

«Οι πολιτικοί δεν πολιτεύονται πλέον με αξίες», σου λένε αγανακτισμένα οι «αγανακτισμένοι πολίτες» του κινήματος των «άι σιχτίρι πολιτικέ». Εννοώντας πως έχει καταρρεύσει ο πολιτικός τρόπος παραγωγής αξιών – όλων των μορφών. Και έχουν ασφαλώς δίκιο βουνό, αν και δεν μοιάζει να καταλαβαίνουν τι ακριβώς κατέρρευσε! Καταρρέει ο μύθος της αγοράς στην σχέση πωλητή-αγοραστή, πάτρωνα-πελάτη, προμηθευτή προϊόντων και υπηρεσιών, όπως και πολιτικής ισχύος και θεσμών από την μια και από την άλλη παραδοσιακού καταναλωτή, ή μεταπράτη, ή παραδοσιακού κόμματος, ή μοντέρνου κεφαλαιοκρατικού κράτους. Καταρρέει, αν προτιμάτε, η σχέση επενδυτή-αποταμιευτή. Διαλύεται το αγοραίο σύμπαν των πολιτικών, όπως προσβάλλεται παράλληλα το σύμπαν που με τόσο κόπο και χρήμα δόμησε ο τραπεζίτης. Το ένα σύμπαν υποστήριζε το άλλο και στο τέλος κατέληξαν αδιαχώριστα. Αδιαχώριστο είναι και το… άι σιχτίρι!

Το κίνημα των «άι σιχτίρι πολιτικέ» είναι εξίσου αυθεντικό με το κίνημα του νεοναζισμού στην Ελλάδα, αλλά διαφοροποιείται από το δεύτερο σε ένα κρίσιμο σημείο. Δεν προσπαθεί να γίνει ο Κύριος του παρόντος, μέσω της Κυριότητας του παρελθόντος. Δεν παίζει μαρκετιστικά με την ιστορία. Δεν βασίζεται στον αυταρχισμό και τα σιχαμερά, πολιτικάντικα κόλπα των εθνικοσοσιαλιστών με νεοναζιστικό ταπεραμέντο. Το κίνημα των «άι σιχτίρι πολιτικέ», ενώ αναπτύσσει στην αρχή μια ομοειδή με τους ακροδεξιούς αφήγηση, ξαφνικά διαχωρίζεται από αυτούς στο κρίσιμο ζήτημα της δόμησης του νοήματος. Κατ’ αυτούς ολόκληρος ο πολιτικός κόσμος είναι μια απάτη. Η ίδια η πολιτική είναι μια μεθοδολογία εξαπάτησης, όπως και η αγορά αντίστοιχα, αλλά δεν τους περνάει από το μυαλό πως ο Χίτλερ δικαιώνεται από την συμπεριφορά του Στάλιν. Απλώς δεν σκέφτονται με αυτές τις κατηγορίες. Στα «απαυτά» τους η αναπαράσταση του παρελθόντος και οι προσπάθειες προκατειλημμένης ερμηνείας της ιστορίας για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών, σύγχρονων πολιτικών σκοπιμοτήτων. Δεν ορίζουν τον εαυτό τους οι «Γκρίλοι» σε αντίθεση με κάποια αναπαράσταση της ιστορίας, αλλά σε αντίθεση με την διαπλοκή των σύγχρονων πολιτικών και του καθεστώτος ταξικής κυριαρχίας που έχει επιβάλει μια πολιτική ελίτ σε συνεργασία με το διεθνές τραπεζικό λόμπι. Αυτό το συνεργατικό καθεστώς υπηρετούν τα ΜΜΕ, η δημοσιογραφία και η διαπλεκόμενη διανόηση.

Άρα, οι «άι σιχτίρι πολιτικέ» στρέφονται και εναντίον αυτών ή εναντίον σε οτιδήποτε μοιάζει με αυτά, δίχως ασφαλώς να είναι αναρχικοί. Το αντίθετο, αντιδρούν στο άναρχο περιβάλλον που προκάλεσε η πολιτική κεντροδεξιών και κεντροαριστερών να ενσωματώσουν απόλυτα κράτος, οικονομία και κοινωνία στην αγορά. Η αγορά διέρχεται μείζονα κρίση, η οποία διασκεδάζεται από την πολιτικοεπιχειρηματική ελίτ μέσω της μετατροπής της σε δημοσιονομική κρίση και αυτό προκαλεί νοηματική σύγχυση σε ό, τι αφορά στην συγκρότηση της πραγματικότητας από τον πολίτη. Ο συγχυσμένος πολίτης δεν αναζητεί τα πολιτικοοικονομικά αίτια της κρίσης, αλλά λύση στην κρίση εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, που γεννά το σάπισμα του αστικού κράτους κατά την επιχείρηση μετατροπής του σε μια διεφθαρμένη, ανήθικη πολιτικοοικονομική αγορά. Έτσι εξηγείται και η αντίδραση του  Ντάριο Φο: «Το Κίνημα 5 Αστέρων είναι πρώτο κόμμα…τώρα επιτέλους θα μπει στο κοινοβούλιο. Θα μπορέσει να φτιάξει τους νόμους που θα αλλάξουν την Ιταλία και τους οποίους ούτε καν το Δημοκρατικό Κόμμα δεν είχε το θάρρος να φτιάξει όταν ήταν στην κυβέρνηση… τον Γκρίλο, τον γνωρίζω καλά, εδώ και χρόνια ...θα φέρει στην εξουσία καλά προετοιμασμένους νέους που θα ανανεώσουν την Ιταλία. Τους έχω γνωρίσει από κοντά. Δεν έδωσα την ψήφο μου χωρίς να ενημερωθώ. Συζητώντας με τον Γκρίλο για το πρόγραμμά του, κατάλαβα ότι μόνο αυτός μπορεί να εγγυηθεί μια πραγματική επανάσταση. Δεν είναι αλήθεια ότι είναι λαϊκιστής. Ο Μπερλουσκόνι είναι λαϊκιστής».

Μωρέ και λαϊκιστής είναι, και καμία επανάσταση δεν εγγυάται! Αυτό που υπόσχεται το κίνημα των «άι σιχτίρι πολιτικέ», που ανατέλλει στην καταπιεσμένη, αν όχι ταραγμένη πλέον, από την επέλαση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού Ευρώπη είναι απαλλαγή από τον πολιτικό επαγγελματισμό και τον πολιτικώς ορθό λόγο με τις αναπαραστάσεις και τα σημαινόμενα της αγοράς, στην θέση αυτών της κοινωνίας. Η κοινωνία των πολιτών αναζητεί διαφορετική έκφραση από εκείνη που την διαμόρφωσε ως οντότητα από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Διατήρησε τον φαινομενολογικό λόγο και την υποχώρηση της ιδεολογίας, αλλά πλέον δεν στηρίζεται σε παραστάσεις ανθρωπισμού, ελευθεριών, αυτοδιάθεσης, αντιρατσισμού και κοσμοπολιτισμού. Είναι και αυτά μέρος της πολιτικοοικονομικής αγοράς πλέον και δεν έχουν νόημα. Νόημα έχουν μόνον τα συμβάντα που καταλήγουν σε ένα και μοναδικό γεγονός: στην απόλυτη αποξένωση του ατόμου από την κοινωνία, στον βαθμό που αποκλειστεί από την αγορά και μετατραπεί αντανακλαστικά σε κυνικό κριτικό των πάντων.

Δεν το ξέρει, αλλά παραδόξως με έναν ψυχοδυναμικό τρόπο, ένας τέτοιος κριτής μετατρέπεται σε σκλάβο του καθένα που εμφανίζεται φορέας κάποιας μαζικού χαρακτήρα υπερδύναμης. Μπορεί να μην το ξέρει, αλλά ο «Γκρίλος» μας το διαισθάνεται και αντιδρά βίαια, ή χλευαστικά, ή εμφανώς συμπλεγματικά στον ιδεολογικοποιημένο λόγο, αρνούμενος να υπομείνει αυτή την σκλαβιά, την οποία όμως ο ίδιος ωστόσο αναπαράγει με την αντι-πολιτική κριτική του. Το κίνημα «άι σιχτίρι πολιτικέ» είναι το κίνημα των σύγχρονων σκλάβων, που κατά βάθος θορυβείται από την αίσθηση πως οι αλυσίδες που κράταγαν τον σκλάβο στην αγορά έσπασαν από τον πολιτικό και όχι από τον ίδιο. Και τώρα τι θα απογίνουμε δίχως αλυσίδες; Δίχως έστω ιδεολογία που να δίνει νόημα χειραφέτησης από τις αλυσίδες; Τώρα που πιστέψαμε πως είμαστε ένα με την αλυσίδα, πως η αλυσίδα είναι πολύ in, τώρα βρήκε η άτιμη να σπάσει και να βρεθούμε στο κενό της αγοράς, μόνοι και έρημοι μεταξύ μόνων και έρημων;  

«Δημήτρη, άστα αυτά και πες μας που θα βρούμε λεφτά αύριο, αλλιώς… άι σιχτίρι! Όποιος δεν μιλά για λεφτά καλύτερα να μην μιλά καθόλου», αφουγκράζομαι κάποιοι να ψιθυρίζουν! Αν σου πω, θα περιγράφω πώς εγώ σχεδιάζω να βγάλω λεφτά από εσένα. Θα σε κάνω πελάτη μου, αλλά εσύ ως ασυνείδητο προϊόν της αγοράς δεν θα το δεις έτσι. Αν, αντί για αυτό σου μιλήσω για εναλλακτικές δομές παραγωγής και διαχείρισης της αξίας, θα αναφωνήσεις: «Γκρίλο, σώσε με από δαύτον»! «Όσοι ομιλούν πολιτικά και μόνον οφείλουν να διευκρινίζουν με κανόνες της αγοράς τα οικονομικά της τσέπης του καθενός ξεχωριστά, όχι αυτοί που μιλούν αντι-πολιτικά ή αναπτύσσουν απολιτική αφήγηση», σου λένε οι «Γκρίλοι».

Ωπ, εδώ υπάρχει παρεξήγηση που λύνει την μεγάλη πολιτική παρεξήγηση της εποχής μας! Δεν μπορείς μάγκα μου να αρθρώνεις φαινομενολογικά αιτήματα και μάλιστα με ατομικισμό, παραπέμποντας αφηρημένα σε στρουκτουραλιστικές αλλαγές, σαν απαλλαγή μάλλον από το προηγούμενο καθεστώς και όχι ως εναλλακτική, ιδεολογικοποιημένη πολιτική! Αν στοχάζεσαι με το «λεφτά υπάρχουν», ή το «λεφτά δεν υπάρχουν», προφανώς προσεγγίζεις λειτουργιστικά την ζωή. Είσαι κλώνος της αγοράς κι όχι της κοινωνίας. Σε μια τέτοια περίπτωση το «άι σιχτίρι πολιτικέ», δεν σημαίνει άι σιχτίρι αγορά, αλλά άι σιχτίρι παλιοκοινωνία. Μήπως τελικά αυτό εννοείς, αντι-πολιτικέ; Σκέψου! 

Βλέπετε το αντικοινωνικό πρόβλημα, που δεν μπορεί να επιλύσει ο επαναστατισμός των «άι σιχτίρι πολιτικέ»; Η ισοπέδωση της ιδεολογικής διάκρισης αριστερά-δεξιά, και η εικονική/απολιτική υπέρβαση αυτών των κατηγοριοποιήσεων δεν απελευθερώνει τον σημερινό πολίτη των πολιτικών λιτότητας, αλλά τον καθιστά σκλάβο της ίδια της αντίδρασης του προς όλους και όλα. Σκλάβο στο καταπιεσμένο, διαταραγμένο Εγώ που δεν μπορεί δίχως αλυσίδες να εκπληρώσει προσωπικές αναπαραστάσεις ικανοποιήσεων εντός της αγοράς. Αυτό το Εγώ του «άι σιχτίρι πολιτικέ», προφασίζεται το Εμείς, επικαλείται έντονα το Εμείς, αλλά δεν μπορεί να ικανοποιηθεί ως Εμείς δίχως ιδεολογική ή εθνικιστική αποκρυστάλλωση. Αν δεν αποκρυσταλλωθεί ιδεολογικά θεμελιώνοντας εκ νέου με όρους 21^ου αιώνα την διάκριση δεξιά-αριστερά, θα αποκρυσταλλωθεί εθνικιστικά, αναβιώνοντας ως ιστορική φάρσα την γέννηση των εθνικιστικών, ρατσιστικών κρατών. Αν η κρίση της ΕΕ δεν παράγει μια ανατρεπτική αριστερή ιδεολογία που θα ανασυσταίνει το θεσμικό οικοδόμημα του αστικού κράτους σε μια γνήσια δημοκρατική βάση, με διαρκώς και περισσότερη αμεσοδημοκρατική συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις, θα βιώσουμε την εθνικιστική υστερία. Τούτη, σε δεύτερο στάδιο, θα ενσωματώσει τους «άι σιχτίρι πολιτικέ» σε ένα αυταρχικό λαϊκιστικό μοντέλο διακυβέρνησης, εντός του οποίου το νόημα θα παράγεται μέσω της ύβρεως στην πολιτική, δοξάζοντας ταυτόχρονα την απόλυτη πολιτική δύναμη όσων πετύχουν να πλασαριστούν ως αυθεντικοί υβριστές του προηγούμενου καθεστώτος διαπλοκής και διαφθοράς.

Αυτούς ωστόσο, τότε, κανείς δεν θα ρωτήσει για τις ρίζες της απόλυτης ύβρεώς τους, προς την δημοκρατία των μπουρζουάδων. Αν έψαχνε θα μειδιούσε ειρωνικά: πίσω από την απόλυτη ύβρη στους πολιτικούς και στο πολιτικό, βρίσκεται το φαύλο κίνητρο της εξουσίας για την εξουσία. Η γομολάστιχα που μαζί με τα χρέη θέλει να σβήσει όλες τις μορφές πολιτικής αφήγησης για να ζωγραφίσει το τραυματισμένο από την αγορά Εγώ με την επικίνδυνα λαϊκιστική υπογραφή Εμείς. Οι «άι σιχτίρι πολιτικέ», αν δεν πολιτικοποιηθούν ιδεολογικά θα καταστούν το δόρυ μιας νέας μορφής κοινωνικού εκφασισμού, ως απάντηση στην κρίση του φαινομένου της ολοκληρωτικής αγοράς.

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.