 |
| Φανταστική απεικόνιση του Ηράκλειτου σε πίνακα του Γιοχάνες Μορέιλσε |
του Κυριάκου - Αλέξανδρου Σαμπάγ
Λίγα λόγια για τη ζωή του
Ο Ηράκλειτος, γιος του Βλόσωνος, γεννήθηκε το 544 π.Χ. στην Έφεσο, τη 2η μεγαλύτερη πόλη της Ιωνίας. Ήταν παιδί αριστοκρατικής οικογένειας και άνηκε στο γένος των Ανδρόκλων, οι οποίοι εξορμήσθηκαν από την Αθήνα και μετέβησαν στην Ιωνία, όπου έκτισαν την Έφεσο. Λέγεται ότι η οικογένειά του κατείχε βασιλικό αξίωμα, το οποίο ο Ηράκλειτος απαρνήθηκε και παραχώρησε στον αδερφό του. Από μικρή ηλικία ήδη ο Ηράκλειτος ξεχώρισε. Δε μαθήτευσε κοντά σε κανένα φιλόσοφο, ενώ ο ίδιος υποστήριζε ότι ήταν αυτοδίδακτος.
Όσο ήταν μικρός, παραδέχονταν ότι δε γνώριζε τίποτα, ωστόσο σε μεγαλύτερη ηλικία ισχυριζόταν ότι γνώριζε τα πάντα. Αριστοκράτης στην καταγωγή, ήταν αντίπαλος τόσο της τυραννίας, όσο και της δημοκρατίας. Πήρε μέρος στους πολιτικούς αγώνες της πατρίδας του, στο πλευρό πάντοτε των αριστοκρατών, καταδικάζοντας την αρχή της ισότητας. Από το διασωθέν έργο του, είμαστε σε θέση να πούμε ότι ο σκοτεινός φιλόσοφος, όπως τον αποκαλούν λόγω της ερμηνευτικής δυσκολίας των έργων του, είχε εντρυφήσει σε σχεδόν όλα τα συγγράμματα των προγενέστερων φιλοσόφων, τους μεγάλους ποιητές όπως τον Όμηρο και τον Ησίοδο, καθώς και σε όλες τις ιστορικές γραφές που ήταν διαθέσιμες στην πατρίδα του. Ο Ηράκλειτος δεν ταξίδεψε ποτέ παραμένοντας έτσι συγκεντρωμένος στο έργο του. Η οικογένειά του ήταν υπεύθυνη για την οργάνωση των Ελευσινίων Μυστηρίων, στα οποία ίσως να ήταν και ο ίδιος μυημένος. Πάντως, ο Ηράκλειτος ήταν εναντίον της καθιερωμένης θρησκείας της εποχής.
Αυτό, ωστόσο, δεν τον εμπόδισε κάποια στιγμή στη ζωή του να αποτραβηχτεί στο ναό της Αρτέμιδος, όπου και προσέφερε τα βιβλία του. Προς το τέλος της ζωής του, ο Κλαίων φιλόσοφος, όπως αλλιώς ονομάστηκε, έφυγε για να ζήσει στα βουνά, όπου τρεφόταν με χόρτα και βότανα. Αυτό, όμως, το έμελλε να του κοστίσει ακριβά, αφού το 484 π.Χ., τελικά, ο Ηράκλειτος αφήνει την τελευταία του πνοή, έχοντας ασθενήσει από υδρωπικία.
Σχετικά με τη φιλοσοφική του κατεύθυνση
Ο Ηράκλειτος, ως προσωκρατικός φιλόσοφος, ασχολήθηκε με τα φυσικά φαινόμενα και τη δημιουργία του κόσμου. Εδώ κρίνεται απαραίτητο να αναφερθούμε στη δημιουργία της φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία, λοιπόν, ξεκίνησε τον 6ο-5ο αι. π.Χ. από το Θαλή το Μιλήσιο, οποίος ήταν ένας από τους εφτά μεγάλους σοφούς της αρχαιότητας και βέβαια τους γνωστούς φυσικούς φιλοσόφους. Οι συγκεκριμένοι φιλόσοφοι ονομάστηκαν φυσικοί, διότι τους απασχόλησαν ιδιαιτέρως τα ερωτήματα “πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος μας” και “ποιοι είναι οι φυσικοί νόμοι που τον διέπουν;”. Πώς, όμως, οι νέοι φιλόσοφοι κατέληξαν να στοχάζονται για τον κόσμο και τη δημιουργία του; Την απάντηση μας τη δίνει ο Θαλής ο Μιλήσιος: “Η περιέργεια είναι το κλειδί. Οι γνώσεις που προέρχονται από αυτήν είναι οικουμενικές και αφορούν όλο το ανθρώπινο γένος, του οποίου η περιέργεια είναι ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του”.
Η περιέργεια, επομένως, του ανθρώπου τον οδήγησε εν τέλει να θέλει να μάθει πώς ξεκίνησε ο κόσμος που ζει. Πώς θα αντιληφθούμε, ωστόσο, από τι άρχισε ο κόσμος; Θα εκμεταλλευτούμε μόνο το λόγο, τη λογική μας; “Όχι μόνο!“ απαντά ο Θαλής. “Χρειάζονται και οι αισθήσεις!”. Οι φυσικοί φιλόσοφοι, λοιπόν, για να καταλάβουν τον κόσμο, χρησιμοποίησαν τόσο το λόγο όσο και την εμπειρία, γι’ αυτό ονομάστηκαν και εμπειρικοί. Έτσι κι ο Ηράκλειτος, επομένως, δεν ξέφυγε από την τάση της εποχής του.
Το έργο του
Ως φιλόσοφος, ο Ηράκλειτος ανήκει, όπως είπαμε, στους Προσωκρατικούς και είναι ο βασικότερος εκπρόσωπος της Ιωνικής σχολής. Ένα μονάχα έργο τού απονέμεται, το “Περί φύσεως”, το οποίο αποτελείται από 92 αποσπάσματα και έχει τριμερή διαίρεση με βάση το περιεχόμενό του: α) πολιτικό, β) θεολογικό και γ) κοσμογονικό. Ο χαρακτήρας του έργου του είναι αποφθεγματικός, αφού ο Εφέσιος φιλόσοφος συμπύκνωσε τη φιλοσοφία του σε αφορισμούς, οι οποίοι είναι λεπτομερειακά επεξεργασμένοι και διατυπωμένοι με ύφος αινιγματικό. Άλλωστε, δεν τον αποκάλεσε τυχαία ο Τίμων ο Φλιάσιος (σατιρικός ποιητής του 3ου αιώνα π.Χ) αινικτήν, δηλαδή αινιγματοποιό. Στο έργο του, λοιπόν, ο Ηράκλειτος γράφει με αρκετή ασάφεια. Δεν το κάνει, όμως, καθόλου τυχαία, διότι ήταν θέλησή του να γίνει κατανοητός μόνο από ικανούς ανθρώπους.
Μάλιστα, λέγεται ότι, όταν ο Σωκράτης διάβασε το έργο του Ηρακλείτου, είπε: “Αυτά που κατάλαβα είναι σπουδαία, νομίζω όμως ότι είναι εξίσου σπουδαία και αυτά που δεν μπόρεσα να καταλάβω. Ωστόσο, χρειάζεται να είσαι ένας δεινός κολυμβητής σαν αυτούς από τη Δήλο για να μην πνιγείς μέσα στο βιβλίο του”. Ο Αριστοτέλης, αργότερα, σχολίασε πολύ εύστοχα για το φιλόσοφο και το έργο του: “Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τα γραπτά του Ηρακλείτου, γιατί δεν ξέρουμε αν μια λέξη αναφέρεται σε αυτό που προηγείται ή σε αυτό που ακολουθεί”. Πάντως, και οι δύο μεγάλοι φιλόσοφοι δεν υποτίμησαν σε καμία περίπτωση την αξία αυτού του μεγάλου προγενέστερου τους φιλοσόφου, ο οποίος στιγμάτισε την πορεία της φιλοσοφικής σκέψης.
Η ενότητα των αντιθέτων
Έτσι, για τον Ηράκλειτο η θέση του Καλού και του Κακού στον κόσμο είναι απαραίτητη, διότι διαφορετικά ο τελευταίος δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Ο Θεός – όχι όπως παρουσιάζεται στους μύθους, αλλά ως εκείνο το θεϊκό στοιχείο, το κάτι που κλείνει μέσα του όλο τον κόσμο – “είναι Μέρα και Νύχτα, Χειμώνας και Καλοκαίρι, Πόλεμος και Ειρήνη, Χόρταση και Πείνα”, έλεγε ο σκοτεινός φιλόσοφος, “και αποκαλύπτεται στον άνθρωπο μέσα από τη φύση και τη διαρκή μεταβολή της”. Ο Θεός, λοιπόν, για τον Ηράκλειτο είναι ένα σύνολο διπόλων, το οποίο αποκαλούσε “Λόγο”. Η ενότητα των αντιθέτων συνοψίζεται, φυσικά, στην πασίγνωστη φράση του “Πατήρ πάντων πόλεμος”. Τα πάντα, λοιπόν, υπάρχουν, γιατί συγκρούονται με τα ετερόσημα – αντίθετά τους.
Ηρακλείτεια κοσμολογία
Ο Ηράκλειτος για τον κόσμο εξέφρασε μια διαφορετική πεποίθηση από τους υπολοίπους κι έφτιαξε μια ξεχωριστή κοσμοθεωρία: Ο κόσμος προϋπάρχει προαιώνια (κι επομένως δε δημιουργήθηκε από κάτι) και είναι σα ζωντανή φωτιά, το λεγόμενο “αείζωον πυρ”, το οποίο δυναμώνει κι εξασθενεί χωρίς ποτέ να σβήνει. Το αείζωον πυρ, κατά τον Εφέσιο φιλόσοφο, ακολουθεί μια κυκλική διαδικασία κατά την οποία η φωτιά μετατρέπεται σε θάλασσα, η θάλασσα με τη σειρά της σε γη κι έπειτα το αντίστροφο: η γη ξαναγίνεται θάλασσα και η θάλασσα, φωτιά. Η αντικειμενική πραγματικότητα, επομένως, όπως συνάγεται από τα παραπάνω, βασίζεται στη ροή, στην κίνηση. Η θεωρία αυτή συνοψίζεται στην πασίγνωστη φράση: “τὰ πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει” που μεταφράζεται “τα πάντα ρέουν και τίποτα δεν παραμένει (ίδιο)”. Γιατί, όμως, ο Ηράκλειτος επιλέγει το πυρ ως πρωταρχική ουσία του κόσμου; Μα φυσικά γιατί η φωτιά είναι στοιχείο ζωντανό, κινητικό κι ανήσυχο. Τα πάντα, λοιπόν, στον κόσμο μεταβάλλονται, παρουσιάζονται ή εξαφανίζονται. Ο σκοτεινός φιλόσοφος εξέφρασε την παραπάνω πεποίθηση με την εικόνα ενός ποταμού που, ενώ παραμένει ο ίδιος, το νερό μέσα του κυλάει συνεχώς. Γι’ αυτό είπε και την περίφημη φράση: “Ποταμῷ γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δὶς τῷ αὐτῷ” που μεταφράζεται “Δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι”.
Για την πεποίθηση του Ηρακλείτου σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου, ο Διογένης Λαέρτιος (ιστοριογράφος της φιλοσοφίας της αρχαιότητας που έζησε τον 3ο αι. μ.Χ.) αναφέρει: «Αυτά που ο Ηράκλειτος πίστευε σε γενικές γραμμές είναι: τα πάντα συνίστανται από φωτιά και μέσα σ΄ αυτήν αναλώνονται. Τα πάντα συμβαίνουν σύμφωνα με την ειμαρμένη και η συναρμολόγηση των όντων πραγματοποιείται με την εναντιοδρομία… Όσο για τις λεπτομέρειες αυτών των θεωριών του, ιδού πως έχουν τα πράγματα. Η φωτιά είναι στοιχείο και τα πάντα ανταλλάσσονται με την φωτιά και γίνονται με την αραίωση και την πύκνωση. Τίποτα όμως δεν εκθέτει με σαφήνεια. Τα πάντα γίνονται με την εναντιότητα και κυλούν σαν ποτάμι. Η ολότητα είναι κάτι το πεπερασμένο κι ο κόσμος ένας.
Αυτός ο κόσμος γεννιέται απ΄ τη φωτιά και ξαναπαίρνει κατά περιόδους φωτιά, κι αυτό γίνεται εναλλάξ, στον αιώνα τον άπαντα. Αυτό συμβαίνει σύμφωνα με την ειμαρμένη. Από τα αντίθετα, εκείνο που οδηγεί στην γένεση ονομάζεται πόλεμος και έρις, κι εκείνο που οδηγεί στην ανάφλεξη, ομόνοια και ειρήνη κι η μεταβολή είναι ένας δρόμος που ανεβαίνει και κατεβαίνει κι ο Κόσμος φτιάχνεται σύμφωνα μ΄ αυτή την μεταβολή. Γιατί, όταν η φωτιά πυκνώνει, γίνεται ρευστή κι όταν μαζεύεται, γίνεται νερό. Το νερό όταν πήζει μεταβάλλεται σε γη-αυτός ο δρόμος κατεβαίνει. Η γη ξαναγίνεται ρευστή κι απ΄ αυτήν γίνεται το νερό κι απ΄ το νερό όλα τα υπόλοιπα. Γιατί αναφέρει ότι όλα σχεδόν προέρχονται απ την αναθυμίαση που βγαίνει απ΄ τη θάλασσα-κι αυτός είναι ο δρόμος που ανεβαίνει. Οι αναθυμιάσεις προέρχονται τόσο απ΄ τη γη όσο κι απ΄ τη θάλασσα, άλλες λαμπερές και καθαρές κι άλλες σκοτεινές. Με τις λαμπερές αυξάνει η φωτιά και με τις άλλες η υγρασία. Όσο για το περιέχον δεν μας αποκαλύπτει τι είναι»
Λόγος
Επομένως, ο “Λόγος” αυτός ταυτίζεται σύμφωνα με την σημερινή επιστημονική ορολογία με το όρο “φυσικοί νόμοι”. Μέσα από το λόγο, λοιπόν, οι άνθρωποι μπορούν να συλλάβουν τον κόσμο. Και σε αυτό, φυσικά, θα βοηθήσει η αισθητική τους εμπειρία, όπως αναφέρει ο Ηράκλειτος. Ο λόγος, βέβαια, διαφοροποιείται από την κοινή γνώμη, την οποία όλοι έχουν. Η αλήθεια κι ο λόγος, δύο όροι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους κατά τον Εφέσιο φιλόσοφο, αν και δύσκολα στην κατάκτησή τους, δεν είναι απρόσιτα. Ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιεί τις αισθήσεις για να γνωρίζει και να κατανοεί τον κόσμο, αρκεί όμως να προηγείται η ενδοσκόπηση. Ο λόγος του κόσμου, λοιπόν, αποκαλύπτεται στον άνθρωπο, όταν ο τελευταίος καταφέρνει να κατανοήσει τον λόγο που βρίσκεται εντός του. Ο λόγος, επομένως, είναι ο κοσμικός νόμος, η δύναμη που βρίσκεται μέσα στα πράγματα και το ανθρώπινο λογικό κομμάτι, συνέπεια αυτού.
Σοφία και Αλήθεια
Αυτή η αναζήτηση που ζωογονείται από την κοσμική αγάπη, τοποθετείται στον δρόμο που ανεβαίνει και κατεβαίνει, χωρίς να παύει να είναι ο ίδιος δρόμος. Αφού η ολότητα βρίσκεται σε γίγνεσθαι, ο δρόμος που οδηγεί στη σύλληψή της δεν μπορεί παρά να είναι κι αυτός ένα γίγνεσθαι». Ο Ηράκλειτος είχε πει άλλωστε το περίφημο: “ὁδὸς ἄνω κάτω μία καὶ ὡυτή” που μεταφράζεται “Ο δρόμος που ανεβαίνει κι ο δρόμος που κατεβαίνει είναι ένας κι ο ίδιος δρόμος”.
Ο Ηράκλειτος υποστήριζε ότι η αλήθεια δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια αποκάλυψη. Για να τη συλλάβει ο άνθρωπος, όμως, πρέπει να είναι ξύπνιος. Αυτή την αφύπνιση προσφέρει ο λόγος. Ωστόσο, αυτή η αποκάλυψη θα μπορούσε να είναι φευγαλέα, κάτι που δεν είναι. Πού οφείλεται αυτό; Στη μνήμη φυσικά. Ο άνθρωπος είναι προικισμένος με μνήμη και μπορεί, επομένως, να συγκρατήσει την αλήθεια, η οποία εκ φύσεως έχει καθολική, συμπαντική ισχύ.
Τα όντα που δεν έχουν αφυπνιστεί ακόμα με το λόγο και δεν έχουν μνήμη, είναι καταδικασμένα να ζουν στην πλάνη και να μην κατανοούν, κατά συνέπεια, τον κόσμο. Η αλήθεια, τόνισε ο σκοτεινός φιλόσοφος, δεν είναι αλήθεια του σκεπτόμενου υποκειμένου, αλλά της ολότητας. Γι’ αυτό αποκαλύπτεται σε αυτούς που όχι μόνο αγαπούν τη σοφία, αλλά προσπαθούν να τη συλλάβουν με τη σκέψη και να την εκφράσουν με το λόγο, τη γλώσσα. Ο Ηράκλειτος, επιπλέον, που συνύφανε τόσο ωραία τις έννοιες της Σοφίας και της Αλήθειας, επισήμανε και τις αντίθετες έννοιές τους. Η πλάνη, η αυταπάτη, η ψευτιά και η βλακεία, αν και αληθινές, αποτελούν αλλοτριώσεις της σοφίας κι επομένως διαστρεβλώνουν την αλήθεια. Η αλήθεια είναι συμπαντική, η πλάνη όμως είναι ανθρώπινη και η αιτία της βρίσκεται στην επιπόλαιη σύλληψη της πληρότητας του κόσμου. Για την αποφυγή αυτού, λοιπόν, ο Ηράκλειτος υπογράμμισε πώς μπορεί να χρειάζεται η αισθητική εμπειρία για να συλλάβουμε τον κόσμο, αλλά είναι αναγκαίος και ο λόγος, ο οποίος θα μας οδηγήσει στη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων κι επομένως, στην αλήθεια.
Ο ρόλος του φιλοσόφου
Ο Ηράκλειτος υποστήριζε ότι χρέος τους φιλοσόφου είναι να οδηγήσει τον άνθρωπο στην αφύπνιση μέσα από το Λόγο. Οφείλει, δηλαδή, να εμφυσήσει τη λογική σκέψη στον άνθρωπο, η οποία καθορίζει και συνδέει τη βαθύτερη φύση των πραγμάτων. Ο φιλόσοφος, ωστόσο, για να μπορέσει να μεταδώσει το Λόγο, πρέπει πρώτα να έχει ο ίδιος αφυπνιστεί και κατανοήσει τον κόσμο που τον περιβάλλει. Μόνο τότε θα είναι ικανός να κρατά τη δάδα του Λόγου με την οποία θα τον διαδίδει στο ανθρώπινο γένος. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο φιλόσοφος για τον Ηράκλειτο είναι ο “Ερημίτης”, ο οποίος έχει απομονωθεί για να βρει το Λόγο μέσα του και μετά να μπορέσει να το διαδώσει στον υπόλοιπο κόσμο με το φανάρι του.
Φυσικά και χρειάζεται η αισθητική εμπειρία για να αντιληφθεί ο άνθρωπος τον κόσμο, αλλά ο λόγος είναι που τον βοηθά να τον κατανοήσει και ως προς αυτό διαφέρει ο φιλόσοφος από τον απλό άνθρωπο, ο οποίος είναι ακόμη κοιμισμένος από την αδράνεια του λόγου και την έλλειψη μνήμης. Από αυτή την άποψη του Ηρακλείτου θα μπορούσε να είχε επηρεαστεί κι ο Πλάτωνας, ο οποίος εξέφρασε αντίστοιχα την άποψή του για το χρέος των φιλοσόφων στον περίφημο διάλογό του “Πολιτεία ή περί δικαίου”.
Περί θείου
Για να γίνει αυτό, θα πρέπει ο νους, κατά τον Ηράκλειτο, να είναι ανοιχτός. Ακόμη, για να κατευθυνθεί ο ανθρώπινος νους προς την θεότητα, θα πρέπει η τελευταία πρώτα να τον έχει καλέσει. Αν δεν υπάρχει, δηλαδή, πρώτα η ενέργεια της θεότητας, το κάλεσμά της, ο νους δεν θα μπορεί να την πλησιάσει. Στην πορεία αυτή πολλές φορές ο άνθρωπος θα κληθεί να συλλάβει πράγματα που τον ξεπερνούν. Ο Ηράκλειτος τονίζει ότι τότε ο άνθρωπος σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να απαξιώσει αυτά τα πρωτοφανή πράγματα, αλλά θα πρέπει να προσπαθήσει να ανυψώσει το νου του για να καταφέρει να τα συλλάβει. Θα πρέπει, δηλαδή, να ξεπεράσει την ανθρώπινη έπαρση, η οποία κατά τον Ηράκλειτο, θεωρείται ιερή νόσος και που μαζί με την προσκόλληση στις αισθήσεις στερεί στον άνθρωπο τη θεότητα. Στην αναζήτηση αυτή, φυσικά, ο άνθρωπος έχει για σύμμαχο την αγάπη της Σοφίας, η οποία μετατρέπεται σε αγάπη της θεότητας, αφού η θεότητα είναι η συμπαντική σοφία.
Κάποια ρητά του Ηρακλείτου
“Τον κόσμο αυτό δεν τον έπλασε κανείς, ούτε Θεός ούτε άνθρωπος, αλλά υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πάντα: είναι μια φωτιά αιώνια, ζωντανή που ανάβει και σβήνει με ορισμένα μέτρα”
“Μια είναι η σοφία: να γνωρίζουμε τη σκέψη η οποία ρύθμισε τα πάντα για πάντα”
“Ο λαός πρέπει να υπερασπίζεται το νόμο όπως ακριβώς τα τείχη”
“Όλα γίνονται σύμφωνα με τις επιταγές της μοίρας και τα όντα εναρμονίζονται μέσα από τις αντιθέσεις τους”
“Τα πάντα είναι γεμάτα ψυχές και πνεύματα”
“Δεν μπορείς να βρεις τα όρια της ψυχής, όποιο δρόμο κι αν πάρεις. Τόσο βαθιές είναι οι αιτίες της ύπαρξής της”
“Όλα γίνονται μέσα από αντιθέσεις και το σύνολο κυλά σαν ποτάμι”
“Το σύμπαν είναι πεπερασμένο κι ο κόσμος είναι ένας”
“Όλα καθορίζονται από την ειμαρμένη”
“Η ψυχή είναι άφθαρτη”
“Από τα ενάντια, αυτό που οδηγεί στη γένεση λέγεται πόλεμος και έρις και αυτό που οδηγεί στη μετατροπή σε φωτιά λέγεται συμφωνία και ειρήνη”
“Το περιοδικό πυρ είναι αιώνιο και η ειμαρμένη λόγος που δημιουργεί τα όντα από την εναντιοδρομία”
“Ο κόσμος γίνεται όχι σύμφωνα με το χρόνο, αλλά σύμφωνα με τη σκέψη”
“Ενώ ο αληθινός λόγος είναι καθολικός, τα ανθρώπινα πλήθη ζουν με οδηγό τις επιμέρους νοοτροπίες τους”
“Όλα είναι αλληλένδετα: τα σύνολα και τα μη σύνολα, τα συγκλίνοντα και τ ααποκλίνοντα, η συγχορδία και η μονωδία. Όλα συνταιριάζονται σε ένα και από το ένα προέρχονται όλα”
“Πεθαίνω από ζωή, και ζω από θάνατο”
“Αυτό για το οποίο μιλάς πολύ, είναι συνήθως αυτό που σου διαφεύγει”
“Η νόσος καθιστά την υγεία πιο γλυκιά και ευχάριστη, το ίδιο και η πείνα τον κορεσμό, ο κάματος την ανάπαυση”
“Σοφία είναι να γνωρίζεις την αρχή που κυβερνά τα πάντα”
“Στην περιφέρεια του κύκλου, κάθε σημείο είναι ταυτόχρονα και αρχή και τέλος”
“Τα σκυλιά γαβγίζουν σ’ αυτό που δε γνωρίζουν”
“Όσοι δεν ξέρουν να ακούν, δεν ξέρουν και να μιλούν”
“Η πολυμάθεια δε διδάσκει το νου”
“Όσοι δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν τον αληθινό λόγο, ακόμα κι όταν τον ακούσουν, είναι σαν τους κουφούς. Το λέει και το ρητό: παρόντες απόντες”
“Οι κοιμισμένοι είναι εργάτες και συνεργοί σε αυτά που γίνονται στον κόσμο”
“Ένας άριστος αξίζει όσο δέκα χιλάδες”
“Το παν είναι διαιρετό και αδιαίρετο, γεννητό κι αγέννητο, θνητό κι αθάνατο, λόγος και χρόνος, πατέρας και γιος, Θεός και δίκαιο”
“Θεοί; Άνθρωποι, άνθρωποι; Θεοί: οι Θεοί ζουν αιώνια χάρη στο θάνατο των ανθρώπων, οι θνητοί όταν πεθάνουν, χάνουν την αιώνια ζωή των Θεών”
“Ο Λόγος κυβερνά τα πάντα”
“Δεν πρέπει να ενεργούμε και να μιλάμε σαν κοιμισμένοι”
“Δεν πρέπει να ενεργούμε και να μιλάμε σαν παιδιά των γονιών μας. Δηλαδή σύμφωνα με τις αντιλήψεις που παραλάβαμε”
“Η ορθή σκέψη είναι η μεγαλύτερη αρετή και η σοφία είναι το να λέμε την αλήθεια και να πράττουμε σύμφωνα με τη φύση, όπως αρμόζει σε ανθρώπους που έχουν γνώση”
Επίλογος
Ο Ηράκλειτος, λοιπόν, αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας. Η φιλοσοφική του σκέψη συνέδραμε σε μεγάλο βαθμό στην εξέλιξη τόσο της φιλοσοφίας όσο και του ανθρώπου. Το μεγαλείο του έργου του επηρέασε, φυσικά, τους Ελεάτες φιλοσόφους όπως τον Παρμενίδη, τον Εμπεδοκλή, φιλόσοφο από τη Σικελία,το Δημόκριτο, μέγα φιλόσοφο της αρχαιότητας, και τους Στωικούς φιλοσόφους.
Το έργο του, αν και μικρό σχετικά με άλλους φιλοσόφους, έγινε σταθμός στην ιστορία της φιλοσοφίας, γιατί κατάφερε ο σκοτεινός φιλόσοφος να συμπυκνώσει δύσκολα νοήματα σε αποφθεγματικές φράσεις με κάποια μουσικότητα, προκειμένου αυτές να εντυπωθούν στη μνήμη. Τέλος, το αείζωον πυρ που δημιουργεί τον κόσμο, ο πόλεμος ως γενεσιουργός δύναμη, η έρις ως αντίθεση που οδηγεί τελικά στην αρμονία, ο Λόγος ως η θεϊκή παρουσία στον κόσμο, η ενότητα των αντιθέτων, η Σοφία και η Αλήθεια, καθώς και οι απόψεις του για την ίδια τη θεότητα θα παραμείνουν αθάνατες μέσα στη φθορά του χρόνου, θυμίζοντας στον άνθρωπο το δρόμο για την αφύπνιση και την αναζήτηση.
Από strangefiles.net
Προσθέσετε το σχόλιό σας:
0 comments:
Παρακαλώ αφήστε το μήνυμά σας. Προσπαθήστε να σχολιάζετε χωρίς προσβλητικούς και συκοφαντικούς χαρακτηρισμούς. Σχόλια που θα θεωρηθούν συκοφαντικά ή θα περιέχουν βωμολοχίες θα απορρίπτονται.