To καλύτερο πρωταπριλιάτικο ψέμα

του Γιώργου Αγγελόπουλου *

Ας σκεφτούμε ορισμένες πρωταπριλιές του παρελθόντος και τι δεδομένα είχαν οι άνθρωποι εκείνην την περίοδο. Την πρωταπριλιά του 1943 οι Έλληνες γνώριζαν από τις ανταποκρίσεις του γερμανικού ραδιοφώνου των Αθηνών αλλά και του BBC ότι ο Ρούσβελτ ανησυχεί μήπως χάσει τον πόλεμο και είχε ζητήσει από τη Γερουσία επιπλέον ποσό 100 δις δολαρίων. Η πρώτη θεαματική αντιστασιακή πράξη της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου είχε γίνει λίγους μήνες πριν και το μέλλον της αντίστασης ήταν αβέβαιο. Το ολοκαύτωμα στο Δομένικο είχε γίνει μόλις ένα μήνα πριν. Αν κάποιος έλεγε τότε ότι τον Οκτώβριο του 1944 οι Ναζί θα αποχωρούσαν από την Αθήνα σίγουρα θα κέρδιζε το βραβείο πρωταπριλιάτικου ψέματος. Την πρωταπριλιά του 1973 η χούντα πανηγύριζε στην Αθήνα. Η δεύτερη προσπάθεια κατάληψης της Νομικής (15/3) είχε αποτύχει λόγω μικρής συμμετοχής και γρήγορης αντίδρασης της αστυνομίας. Αν κάποιος έλεγε τότε ότι 16 μήνες μετά θα είχαμε δημοκρατία, σίγουρα θα κέρδιζε το βραβείο πρωταπριλιάτικου ψέματος. Την πρωταπριλιά του 1991 τα στελέχη του ΚΚΣΕ θεωρούσαν ότι είχαν εξασφαλίσει τα προνόμια που η συνέχιση της ΕΣΣΔ τους έδινε. Παρά τις ανεξαρτοποιήσεις διαφόρων μέχρι τότε ομόσπονδων κρατών, ο Γκορμπατσόφ κέρδισε το δημοψήφισμα της 17/3 για τη διατήρηση του ενιαίου κράτους σε εννέα από τις δεκαπέντε δημοκρατίες. Αν κάποιος υποστήριζε ότι στις 25/12 του ίδιου έτους η ΕΣΣΔ δεν θα υπήρχε, θα κέρδιζε το βραβείο πρωταπριλιάτικου ψέματος.

Κάπως έτσι είναι και σήμερα. Δεν μπορούμε να δούμε το τέλος αυτής της καταστροφής που βιώνουμε. Προσπαθούμε να την κατανοήσουμε με ότι εργαλεία έχουμε βάσει των εμπειριών του παρελθόντος. Τα εργαλεία αυτά λειτουργούν κατά προσέγγιση, ας είμαστε επιφυλακτικοί στη χρήση τους. Δεν ζούμε έναν κλασικό πόλεμο όπου κινδυνεύουμε από βομβαρδισμούς και πολυβολισμούς. Δεν ζούμε μια κατάσταση χούντας με εκτοπισμούς σε ξερονήσια. Λογικό είναι βέβαια να αναζητούμε συνειρμούς και μεταφορές στο παρελθόν για να εξηγήσουμε μια καινούργια εμπειρία που έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Αυτό συνέβαινε σε κάθε ιστορική περίοδο. Για παράδειγμα, στο μανιφέστο «Τί είναι και τί θέλει το ΕΑΜ» ο Δ. Γληνός παρομοιάζει τους δοσίλογους της κατοχής με τους προσκυνημένους του 1821. Εκ των υστέρων γνωρίζουμε ότι τα δύο φαινόμενα, παρά τις όποιες ομοιότητες είχαν και πολλές διαφορές. Ξέρουμε επίσης ότι όσο πιο απολυταρχική είναι μια εξουσία (γονική, κρατική, στρατιωτική, οικονομική, κλπ.) τόσο πιο πολύ προωθεί το ψέμα της μιας μόνο εναλλακτικής λύσης.

Ας έχουμε όμως μια βεβαιότητα: καμία απολυταρχική εξουσία, καμία αυτοκρατορία, όσο δυνατή και να ήταν δεν μακροημέρευσε. Από το 16^ο αιώνα που ξεκίνησε να εορτάζεται η πρωταπριλιά στη Γαλλία έχουν σίγουρα ειπωθεί πολλά πετυχημένα πρωταπριλιάτικα ψέματα. Από το 18^ο αιώνα που επεκτάθηκε στην Ελλάδα το έθιμο της πρωταπριλιάς, «πατώντας» σε προϋπάρχουσες δοξασίες αναφερόμενες σε μέτρα προστασίας της αγροτικής παραγωγής την άνοιξη, έχουν ακουστεί πάμπολλα έξυπνα πρωταπριλιάτικα ψέματα. Στους αιώνες αυτούς όμως κατέρρευσαν πολλές αυταρχικές και απολυταρχικές εξουσίες που φάνταζαν ανίκητες.

Δεν υποστηρίζω ότι χωρίς προσπάθειες και χωρίς θυσίες θα έρθει νομοτελειακά το όποιο καλύτερο μέλλον. Δεν ξέρω ποια μορφή θα έχει το καλύτερο μέλλον, ούτε πόσο θα χρειαστεί για να το κατακτήσουμε. Μένω σε ότι έγραψε στο twitter πετώντας προς την Κύπρο ο P. Mason, ένας από τους καλύτερους δημοσιογράφους οικονομικών θεμάτων του ΒΒC: «Είναι οι ‘Τελευταίες μέρες κάποιου πράγματος’ αλλά δεν είμαι σίγουρος τι πράγματος». Ο Μason ξέρει από καταστροφές… Είναι ο άνθρωπος του BBC που κάλυψε «ζωντανά» τον τυφώνα Κατρίνα και την κατάρρευση της Τράπεζας Lehman Brothers. Άρα, το καλύτερο πρωταπριλιάτικο ψέμα του  2013 είναι ένα: «Δεν υπάρχει άλλη λύση από αυτήν της ύφεσης, της ανεργίας, της κυριαρχίας των χρηματοπιστωτικών μεγαθηρίων του Ευρωπαϊκού βορρά, της καταναλωτικής κοινωνίας, του ατομισμού, του πλουτισμού, του νεοφιλελευθερισμού. κλπ. Αυτό ισχύει σήμερα, αυτό θα ισχύει και αύριο».   

* Ο Γ. Αγγελόπουλος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας