Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη

50 χρόνια από τη διάπραξή της*

του Αλέκου Τζιόλα

Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη με βρήκε σε Οικοτροφείο του Καντιώτη στην Κοζάνη. Ήταν η πρώτη χρονιά της διαμονής μου και ήμουνα τότε τετάρτη Γυμνασίου(Δεν είχε γίνει ο διαχωρισμός Γυμνασίου Λυκείου). Λόγω των καιρών,  του θρησκευτικού χαρακτήρα του Οικοτροφείου αλλά και της αυστηρότητάς του, αν υπήρχε κάποιο ενδιαφέρον για τα πολιτικά πράγματα, έπρεπε να διατηρείται πνιγμένο. Λοξά και βιαστικά μόνο μπορούσες να ρίχνεις ματιά στις εφημερίδες που κρεμότανε στα περίπτερα.

Το αλφαβητάρι όμως της πολιτικής «Φτωχοί – πλούσιοι» ήταν καταχωνιασμένο μέσα μου από τη γέννησή μου και όσο μπορούσα, από μακριά και κλεφτά πάντα, παρακολουθούσα όσα συνέβαιναν στην πόλη εκείνο τον καιρό. Να παραβρεθώ σε πολιτική συγκέντρωση  αδιανόητο. Η όλη παρακολούθηση περιοριζότανε στα ακούσματα των ιαχών που εκπέμπανε οι προεκλογικές συγκεντρώσεις.

Γιατί η δολοφονία του Γ. Λαμπράκη το πρώτο που έφερε ήταν η προκήρυξη εκλογών και καθ` όλη τη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα φαινόταν ότι η κοινωνία μας βρισκόταν εξαιτίας του πολιτικού βάρους αυτής της δολοφονίας σε αναβρασμό και πως είχε δώσει κατεύθυνση στον αναβρασμό της, την πολιτική αλλαγή.

Οι πικρές εμπειρίες από τις εξορίες, η αστυνομική παρακολούθηση, η συνέχιση των πολιτικών διώξεων αλλά και η στάθμη ζωής που βρισκόταν στο σημείο της εξαθλίωσης συνιστούσαν ένα κλίμα πολιτικής ασφυξίας. Η Αριστερά παρά τις διώξεις σε βάρος της διατηρεί μεγάλο μέρος των δυνάμεών της και υπό τις συνθήκες των διώξεων, με ισχυρή πάντα την ώθηση από τη δολοφονία, γεννιέται ένα δυνατό λαϊκό κίνημα που σ` εκείνη τη χρονική στιγμή βρίσκει ευρύτερη πολιτική έκφραση στο κόμμα της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου. Ο αρχηγός της θα κηρύξει ανένδοτο αγώνα, που την πραγμάτωσή του θα αναλάβει με αποφασιστικότητα ο λαός, περνώντας έτσι στο προσκήνιο της Ιστορίας, και θα καθορίσει τις εξελίξεις. Θα φέρει την πολιτική Άνοιξη στη χώρα μας, που για την ανατροπή της η κυρίαρχη τάξη, θα υποχρεωθεί δύο φορές να προβεί σε συνταγματικές εκτροπές (Ιουλιανά, Χούντα). Αλλά και πάλι ο λαός θα κρατηθεί όρθιος, θα προβάλει αντίσταση, θα φέρει ανατροπή μαζί και τη μεταπολίτευση.

Ταυτόχρονα όμως με την πολιτική άνοιξη, που καίριο ορόσημό της έχει τη δολοφονία  Λαμπράκη, αλλά και σε άρρηκτη σύνδεση μαζί της γεννιέται και μια άλλη άνοιξη, η πολιτιστική, που ξεκινά με αποκλειστικό ορόσημο αυτή τη δολοφονία. Ομώνυμη νεολαία, η νεολαία Λαμπράκη, με ηγέτη το Θεοδωράκη, από την πρώτη κιόλας στιγμή, χάρη και στην επική μεγαλοσύνη του συνθέτη, μετεξελίσσεται σε πρωτοφανές πολιτιστικό κίνημα, που θα αποτελέσει υπομόχλιο της πολιτικής μας ζωής και ανάτασης. Το Θεοδωράκη θα ακολουθήσουν και άλλοι νέοι συνθέτες, όλοι σχεδόν, και Ξαρχάκος και Λεοντής και Λοίζος και Μούτσης και Μαρκόπουλος, ενώ ο μέγας Χατζηδάκις όντας δίπλα στον Γκάτσο, που εισπνέει και αποπνέει δυνατά τον αέρα της πολιτικής και πολιτιστικής άνοιξης, συμμετέχει και αυτός στην πολιτιστική αναγέννηση της χώρας μας με το πλούσιο και μεγαλειώδες έργο του. Το «Καληνύχτα Κεμάλ» είναι όχι μόνο κορυφαίο κοινό τους δημιούργημα αλλά και χαρακτηριστικό της ιδεολογικής τους σύμπλευσης. Τέτοιο πάντως πολιτιστικό σφρίγος, που ζει η χώρα μας σ` εκείνη τη δεκαετία, δεν ξανάζησε ποτέ παρά μόνο στους αρχαίους χρόνους.

Και σήμερα, 50 χρόνια μετά τη δολοφονία του αγωνιστή της ειρήνης;

Χωρίς τέλος πολιτικό και κοινωνικό τέλμα. Αλλά και πολιτιστικό.

Θα το κυοφορήσει η πολυπόθητη και πολλά υποσχόμενη μεταπολίτευση εκφυλίζοντας αργά μα σταθερά μία μία τις πολιτικές και ιδεολογικές αξίες της κοινωνίας μας και θα συντελεστεί η ιδεολογική και πολιτική της μεταστροφή. Η αρχή θα γίνει από τον πολιτικό φορέα, που, δίνοντας την υπόσχεση για κοινωνική αλλαγή, θα πείσει τις μάζες και θα τις εγκλωβίσει επί μακρόν στους κόλπους του και, αφού τις βαυκαλίσει με ελεύσεις ευημερίας, θα τις μεταφέρει στο αντίθετο και γι` αυτόν ιδεολογικό στρατόπεδο, του καπιταλιστικού νεοφιλελευθερισμού, όπου μόνες υπαρκτές αξίες είναι οι οικονομικές.  Την ίδια πορεία της ιδεολογικής μεταστροφής θα κάνει και ένας απίθανα μεγάλος αριθμός στελεχών της Αριστεράς.  Έτσι διάψευση,  ισχυρή πολιτική ώθηση και προσδοκίες αγγίγματος της ευημερίας ή και το ίδιο το άγγιγμα εισαγόμενης θα επιφέρουν τον εκμαυλισμό και την ιδεολογική αλλοτρίωση της ελληνικής κοινωνίας.  Τρεμάμενη η ψυχή της θα ξεχάσει γλυκά τον εαυτό της, κατά πώς έλεγε ο Σολωμός. Ο ένας μετά τον άλλο θα αυτοκτονούν γύρω μας οι συνάνθρωποί μας - στις 4.000 λένε ανήλθε ο αριθμός -  και αυτή η κοινωνία θα συνεχίζει να πορεύεται σαν να μην τους βλέπει. Αν ένας κατά φαντασία εχθρός μας, τούρκος ή σκοπιανός, σκότωνε τρεις συνανθρώπους μας, θα είχαμε κηρύξει πόλεμο μέχρις εσχάτων εναντίον του.

Αλλά ξεσηκωμό, θα το πω εδώ, Ελένη μου,  κάνει ο αδικημένος, όχι ο αλλοτριωμένος. Και, ενώ, άνθρωπος για να γίνεις, θέλει δεκαετίες και χιλιετίες, να ξεγίνεις φτάνει μια στιγμή. Λίγο άγγιγμα ευημερίας ζήσαμε κι αμέσως χάσαμε τον εαυτό μας. Είδατε να τραγουδάει πια ο Έλληνας; Πουθενά. Ρώτησαν το Μούτση γιατί δε γράφεις άλλο τραγούδια και η απάντησή του: Ακούστε την: Μ` αφού δεν τραγουδάνε πια οι Έλληνες.

Και να σκεφθείτε ότι η δική μου γενιά έχει ρουφήξει την περισσότερη κουλτούρα από όλες τις γενιές της Ιστορίας μας. Το αποτέλεσμα ποιο; Την «ξέρασε» ως προδοσία. «Επί τέλους και μια ενεργητική προδοσία στην αλυσίδα των παθητικών» έγραφα κάποτε στο «αντί» για τη γενιά του Πολυτεχνείου, που η περίπτωσή της επαληθεύει απλώς τη μαρξιστική θέση ότι «η βάση επικαθορίζει το εποικοδόμημα». Αυτά έγραφα πέρυσι το Μάη και στο Νότη Μαυρουδή, για να τον παρηγορήσω.

Πριν τη μεταπολίτευση τα πράγματα ήταν απλά, άσπρο μαύρο, κι έβλεπε κανείς εύκολα το μαύρο. Ήρθε η μεταπολίτευση και τα "έβαψε" όλα γκρίζα. Πώς να φαντάξει το μαύρο μέσα στο γκρίζο και να το διακρίνεις; Δανείζομαι κάποιους στίχους μου εκείνου του καιρού. «Το απόλυτο σκοτάδι το βλέπουν κι οι τυφλοί. Μ` αυτό που τώρα ζούμε μονάχα οι τρελοί». Στη διάρκεια λοιπόν της μεταπολίτευσης κάνουμε ζωή το «Πεθαίνοντας σαν χώρα» και δε θέλουμε ακόμα να το δούμε.

Για να τελειώνω. Ο Σαρτρ, σε μια επίσκεψή του στην Ελλάδα σ` εκείνους τους καιρούς, είχε πει: Συγχαίρω τη νεολαία Λαμπράκη που αγωνίζεται εναντίον του εξαμερικανισμού της Ελλάδας. Μήπως σήμερα ζούμε σε όλες του τις μορφές το απευκταίο του Σαρτρ;

Συγγνώμη που δεν είμαι διθυραμβικός. Δεν μπορώ. Εύχομαι απλώς να έχει και η Ιστορία, με κεφαλαίο το γιώτα, την αγρανάπαυσή της και αυτή να ζούμε τώρα.

Για την ανάτασή μας, η Ιστορία μας το λέει, προσφυγή στο υπομόχλιο της πολιτικής, στην πολιτιστική αντίσταση. Οι "Λέξω προς αιθέρα", που εκπροσωπώ, αυτό κάνουν. Χαίρομαι που και η Ελένη Καρασαββίδου, ποιήτρια, και ο αγαπητός μου φίλος και συνάδελφος Θανάσης Τσίρος με τους συνεργάτες του, συναδέλφους επίσης, κάνουνε το ίδιο. Έχω να ελπίζω.

*Στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Θεσσαλονίκης ψες στις 22.05.13 έγινε εκδήλωση για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Εκτός των άλλων που παραβρέθηκαν και χαιρέτισαν ή μίλησαν ήταν και ο γιος του Γρηγόρης Λαμπράκης.  Η διοργάνωση ήταν του Βαφοπουλείου και του Δήμου Θεσσαλονίκης, ενώ ο σχεδιασμός και συντονισμός της Ελένης Καρασαββίδου, που πρόβλεπε και δική μου παρέμβαση. Είναι αυτή που προηγείται.  

   Δελτίο Τύπου

Εκδήλωση Τιμής και Μνήμης για τον Γρηγόρη Λαμπράκη

«Και μεις σπαθί τη θέληση μας κάνουμε/κι ολόγυμνο το σέρνουμε απ’ τη θήκη/Η Ειρήνη δε χαρίζεται- κερδίζεται./ Η ειρήνη είναι μια μάχη και μια Νίκη.» (Θ. Πιερίδης)

Πενήντα χρόνια από την δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη συμπληρώνονται την Τετάρτη 22/5. Στον «τόπο» των δραματικών γεγονότων, τη Θεσσαλονίκη, θυμόμαστε, «σκαλίζουμε» και τιμάμε:

Εκδήλωση Τιμής και Μνήμης για τον Γρ. Λαμπράκη:

Μιλούν οι Αλέκος Περτσινίδης, υπεύθυνος του Ιδρύματος Ράσελ στην Θεσσαλονίκη και Σπύρος Κουζινόπουλος, ερευνητής.

Μας τιμά και χαιρετίζει ο Γρηγόρης Λαμπράκης, (υιός).

Στη Μουσική επένδυση με τραγούδια της εποχής, οι «Ωδη-πόροι της Σαλονίκης»*.

Συντονίζει, παρεμβαίνει η Ελ. Καρασαββίδου.

Συνοδεύεται από έκθεση εφημερίδων και κειμηλίων της εποχής.