Η υπέρβαση της κρίσης προϋποθέτει την υπέρβαση της εποχής

του Γ. Κοντογιώργη *

Πρώτον, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τι είναι και τι δεν είναι το παρόν σύστημα.

Το πολιτικό σύστημα της εποχής μας δεν είναι, παρόλα τα ψεύδη που διδάσκει η ολιγαρχική διανόηση, ούτε αντιπροσωπευτικό ούτε δημοκρατικό. Η συνειδητοποίηση αυτή, είναι εκ των ων ουκ άνευ για να πάψουμε να είμαστε εγκιβωτισμένοι στο παρελθόν, σε μια στρεβλή και ιδίως συντηρητική και αδιέξοδη λογική. Η απελευθέρωσή μας από τις βεβαιότητες που μας σέρβιραν οι νεοτερικές ελίτ, ήδη από την εποχή του ευρωπαϊκού διαφωτισμού είναι πια θεμελιώδης για να μεταβούμε στο μέλλον.

Πρέπει να πω ότι η μάχη των εννοιών είναι αδυσώπητη, γιατί προϋποθέτει εσωτερική κάθαρση, τη συγκρότηση ενός νέου αξιακού συστήματος. Η αποκάθαρση αυτή, είναι αναγκαία για να στοχασθούμε την αιτία της κρίσης. Για να αντιληφθούμε προς τα που κατευθύνεται ο κόσμος. Για να διακρίνουμε την έξοδο, το τι πρέπει να κάνουμε. 

Όσο γρηγορότερα απελευθερωθούμε από τις δουλείες του συντηρητικού πια παρελθόντος, τόσο μικρότερες θα είναι οι αρνητικές για την κοινωνία επιπτώσεις. Εάν δεν το πράξουμε εμείς, θα μας το επιβάλει η ανάγκη, δηλαδή η περαιτέρω κάθοδός μας στον Άδη.

Ώστε, η επίγνωση ότι δεν ζούμε σε καθεστώς δημοκρατίας ή έστω αντιπροσώπευσης, δεν έχει θεωρητική αξία, δεν είναι μέρος μιας διανοητικής άσκησης. Αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για την επεξεργασία ενός νέου προτάγματος, που θα μας βγάλει από την κρίση και θα μας οδηγήσει στο μέλλον.

Προσθέτω, επίσης, ότι η διευκρίνιση μέσα μας του τι είναι δημοκρατία, ότι είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από την αντιπροσώπευση, ή ότι ο χρόνος κάθε πολιτείας δεν εξαρτάται από την φαντασία μας, αλλά από το στάδιο της ωριμότητάς μας, θα μας επιτρέψει να μην λέμε όλες τις ανοησίες που κυκλοφορούν στην “αγορά” για τα περί “άμεσης δημοκρατίας”, “αντιπροσωπευτικής” ή “συμμετοχικής δημοκρατίας” κλπ.

Για να οδηγηθούμε στη δημοκρατία είναι αναγκαίο να διέλθουμε από ένα μεταβατικό στάδιο, που είναι η αντιπροσώπευση.

Η αντιπροσώπευση μεταβάλει την κοινωνία …

σε μερικό θεσμό της πολιτείας, ανασυγκροτεί τη σχέση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής, υπό το πρίσμα της υποχρεωτικής γέφυρας για τη δημοκρατία. Αλλά δεν είναι η δημοκρατία.

Όσο και αν δεν αρέσει στους θαμώνες της ολιγαρχίας, θεσμοί όπως το δημοψήφισμα, δεν είναι δημοκρατικοί, ουδέ καν αντιπροσωπευτικοί. Ομοίως, η επιλογή ορισμένων, όλως συμπληρωματικών θεσμών, όπως η κλήρωση ή η αρχή της πλειοψηφίας, δεν ορίζουν τη δημοκρατία. Μπορούμε να τους συναντήσουμε και σε άλλες πολιτείες.

Η δημοκρατία δεν είναι ούτε αυτοσκοπός ούτε σύστημα διακυβέρνησης. Είναι η πολιτεία που προόρισται να εμπραγματώσει την καθολική (ατομική, κοινωνική, πολιτική) ελευθερία, εν αντιθέσει προς το σημερινό σύστημα που εγγυάται μόνο την ατομική ελευθερία και ορισμένα κοινωνικο-πολιτικά δικαιώματα.

Κρ.Π.: Ποιά είναι συνεπώς η πολιτεία που θα μας μεταφέρει στο μέλλον;

Γ.Κ.: Η μετάβαση στο μέλλον, που θα αλλάξει τα πράγματα, αξιώνει όπως η κοινωνία θεσμηθεί ως μια σταθερή, ως μια καθημερινή -και όχι ευκαιριακή κατά τη συγκυρία- συνιστώσα της πολιτείας, ότι ακριβώς είναι η βουλή και η κυβέρνηση.

Το επόμενο ερώτημα είναι ποιες αρμοδιότητες θα δοθούν στην κοινωνία/δήμο. Προφανώς ορισμένες από αυτές που προσιδιάζουν στην ιδιότητα του εντολέα.

Ποιες μπορεί να είναι αυτές; Ο καθορισμός του γενικού πολιτικού πλαισίου, όπου θα κινηθεί η πολιτική εξουσία, ο έλεγχος, η (ποινική και αστική) ευθύνη των φορέων της, η ανάκληση των αποφάσεων και του πολιτικού προσωπικού που αποκλίνει από την βούληση της κοινωνίας των πολιτών κλπ.

Το σύστημα αυτό θα το αποκαλούσαμε αντιπροσωπευτικό. Είναι προφανές, ωστόσο,  ότι η είσοδος της κοινωνίας στην πολιτεία, με πρόσημο την αντιπροσώπευση, θα αλλάξει άρδην και την “ατζέντα” του διαλόγου, επομένως και την φύση της πολιτικής διαδικασίας.

Τελικός αποδέκτης της προεργασίας για την λήψη μιας απόφασης θα είναι εφεξής η κοινωνία/δήμος και όχι ο υπουργός, ο πρωθυπουργός ή η βουλή. Τα τελευταία αυτά σώματα γίνονται προδικαστικά, νομοπαρασκευαστικά, όχι αποφασιστικά.

Οι επισημάνσεις αυτές δείχνουν τελικά τι δεν είναι δημοκρατία. Δημοκρατία δεν είναι η αντιπροσώπευση. Η δημοκρατία καταργεί την αντιπροσώπευση, τη σχέση εντολέα εντολοδόχου και αποδίδει το σύνολο της πολιτείας στην κοινωνία/δήμο. Η τελευταία γίνεται αυτό που σήμερα είναι το κράτος σε σχέση με την πολιτεία. Ο αποκλειστικός της ενσαρκωτής.

Στη δημοκρατία, η κοινωνία κάνει ότι η κυβέρνηση, ο πρωθυπουργός, οι υπουργοί, η βουλή και πολλοί άλλοι θεσμοί, μαζί ή χωριστά. Στην αντιπροσώπευση μοιράζονται τις αρμοδιότητες αναλόγως. Στη δημοκρατία, ο πολιτικός ηγέτης είναι απλώς ο κατά συνήθειαν εισηγητής, ο ρήτορας, όχι κυβερνήτης.

Στις μέρες μας, εκτός από την ατομική ελευθερία, ο νεοτερικός άνθρωπος δεν βιώνει ούτε κόκκο κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας. Το τραγικό είναι ότι διδάχθηκε να το πιστεύει το αντίθετο.

Θα έλεγα μάλιστα ότι ο βαθμός της ψευδούς απεικόνισης των εννοιών είναι τέτοιοςπου φθάνει στο σημείο να ισχυρίζεται ότι η αναγνώριση στον πολίτη ορισμένων δικαιωμάτων εξισώνεται με την απόλαυση της κοινωνικής και της πολιτικής ελευθερίας. Λάθος μέγα.

Η ελευθερία ορίζεται ως αυτονομία, προϋποθέτει την κατάργηση κάθε “καταμερισμού” στην άσκηση του κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού έργου, “το μη άρχεσθαι υπό μηδενός”. Άρα η δημοκρατία συγκροτεί μια διαδικασία συσσώρευσης ελευθερίας, πέραν του ατομικού, στο κοινωνικό και στο πολιτικό πεδίο. Υπό την έννοια αυτή, αναγγέλλει ένα εντελώς νέο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σύστημα.

Οι διευκρινίσεις αυτές είναι αναγκαίες για να αντιληφθούμε ότι στο αξιακό σύστημα του σημερινού κοινωνικού ανθρώπου απουσιάζει όλο εκείνο το υπόβαθρο που συνεπάγεται η έννοια της δημοκρατίας, αλλά αυτής της απλής αντιπροσώπευσης.

Κατά τούτο, το ζήτημα σήμερα τίθεται στην πρωταρχική του μορφή. Πρώτον, με όρους προσομοίωσης της νεοτερικής πολιτείας στην αντιπροσώπευση, και όχι προφανώς στη δημοκρατία. Και δεύτερον, η αντιπροσωπευτική μεταβολή της πολιτείας αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα της μεταβολής των συσχετισμών δύναμης, ώστε να πάψει η κοινωνία των πολιτών να χάνει ότι κατόρθωσε να αποκτήσει υπό το παλαιό καθεστώς, πριν ανατραπεί η καθημερινότητά της. Η άσκησή της όμως είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει στην εκκόλαψη του νέου αξιακού μέτρου της κοινωνίας, το οποίο σε βάθος χρόνου θα οδηγήσει στη δημοκρατία.

Ποια από τα στοιχεία της αντιπροσώπευσης περιέχει το σημερινό πολιτικό σύστημα; Κανένα! Δηλώνει ο πολιτικός ότι είναι αντιπροσωπευτικό, με το επιχείρημα ότι δεν κατέχεται από έναν άρχοντα, όπως ήταν ο Λουδοβίκος, ο απόλυτος μονάρχης.Διακηρύσσει όμως ότι δεν αντιπροσωπεύει την κοινωνία, αλλά το “έθνος”, το γενικό όχι το κοινό συμφέρον.

Ποιος ορίζει, ωστόσο, τι είναι εθνικό συμφέρον; Ο ίδιος ο πολιτικός, που θα εφαρμόσει και τις πολιτικές που θα δώσει ο ίδιος εντολή στον εαυτό του! Ο πολιτικός στο νεοτερικό σύστημα είναι και εντολέας και εντολοδόχος!

Άλλωστε, ο ίδιος ομολογεί ότι το κράτος κατέχει την πολιτική κυριαρχία και η κοινωνία είναι ένας απλός ιδιώτης.

Οι ακραιφνείς ολιγάρχες διακινούν συστηματικά την ιδέα ότι η κοινωνία εκλέγει τους πολιτικούς και άλλα συναφή.

Αποκρύπτεται ότι η ψήφος δεν περιέχει κανένα στοιχείο, ούτε αντιπροσώπευσης, ούτε δημοκρατίας. Είναι μια πράξη νομιμοποίησης ενός πολιτικού προσωπικού, που διαμόρφωσαν οι “μηχανισμοί” που νέμονται το κράτος. Το να επιλέξουμε το άλφα αντί του βήτα κόμματος, τον γάμα αντί του δέλτα ηγέτη είναι άνευ σημασίας, αφού μετά την ψήφο, καθιερώνεται ρητώς το ανεύθυνο, το ανεξέλεγκτο και το ανέκκλητο του πολιτικού.

Εάν θέσετε το ερώτημα σε κάποιον ολιγάρχη της καθημερινότητας, πως εξηγεί το γεγονόςότι κατοχυρώνεται συνταγματικά το δικαίωμα του πολιτικού να αγνοεί τις προεκλογικές του υποσχέσεις, αμέσως την επομένη, θα σας κοιτάξει με έκπληξη και είναι βέβαιο ότι θα σας εγκαλέσει για λαϊκισμό. Το ίδιο θα πράξει εάν του επισημάνετε ότι το “κράτος δικαίου” ισχύει για όλους εκτός από την πολιτική τάξη.  

Για τους θιασώτες της νεοτερικότητας, δημοκρατία είναι η δυνατότητα του πολίτη να διαδηλώνει. Όχι η υποχρέωση της κυβέρνησης να ακροάται και να συνεκτιμά την κοινωνική βούληση. Μπορεί, επομένως, να κατέβη όλη η κοινωνία ενώπιον του κυβερνείου ή της βουλής για να διαδηλώσει την αντίθεσή της στην ακολουθούμενη πολιτική ή στη διαφθορά, ή να το δηλώσει με το μέσον των δημοσκοπήσεων. Το Σύνταγμα εντούτοις εξουσιοδοτεί τον κυβερνήτη να πει ότι γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων του τις αντιρρήσεις της. Αυτός γνωρίζει τι είναι καλό γι αυτήν, όχι η ίδια…

Ας αναλογισθούμε ποιες θα ήσαν οι πολιτικές της κυβέρνησης εάν οι αποφάσεις της όφειλαν να έχουν την εκπεφρασμένη κάθε φορά εκτός συναίνεση της κοινωνίας. Εάν δηλαδή αντί για εντολοδόχος της τρόικας, όφειλε να λειτουργεί θεσμικά ως εντολοδόχος της κοινωνίας των πολιτών.

Κρ.Π.: Με ποιόν τρόπο λοιπόν θα μπορούσε “η κοινωνία να μπει στην πολιτική”;

Γ.Κ.: Πρώτα πρέπει να διευκρινίσουμε τι μας ενδιαφέρει. Να δούμε την κοινωνία να εκκλησιάζεται στην Πνύκα, στην πλατεία Συντάγματος, κάπου τέλος πάντων; Ή να αντλήσουμε τη βούληση της κοινωνίας; Ο σκοπός που εκκλησιάζονταν οι Αθηναίοι στην Πνύκα, ήταν ένας τρόπος για να διαμορφώσουν τη βούλησή τους, επομένως για να πάρουν αποφάσεις!

Βεβαίως, αν κάνουμε μια προβολή στο μέλλον, ο τρόπος που μια κοινωνία θα συγκροτείται και θα λειτουργεί ως δήμος, η ίδια η συγκρότηση του πολιτικού συστήματος, θα πρέπει να αναζητηθεί στο επίπεδο της τεχνολογίας της επικοινωνίας, κάτι σαν το ιντερνέτ που γνωρίζουμε σήμερα.

Στο σημερινό στάδιο έχουμε ήδη ορισμένους απλούς, αλλά αλάνθαστους τρόπους να αναζητήσουμε την κοινωνική βούληση. Με την ηλεκτρονική ψηφοφορία, όπου θα δοθεί στον κάθε πολίτη η δυνατότητα, μετά από ενημέρωση και διάλογο, να ψηφίζει για κάθε θέμα ή να ελέγχει, να ανακαλεί κλπ. τους πολιτικούς, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Υπογραμμίζω την επισήμανση ότι η έννοια του δήμου, δηλώνει την συγκρότηση της κοινωνίας των πολιτών σε διαρκή θεσμό, κατά το ανάλογο της κυβέρνησης ή της βουλής και όχι επ’ευκαιρία. Θα προσέθετα, ακόμη, κάτι απλούστερο:

Τη δημιουργία ενός διαρκούς δημοσκοπικού δήμου: Είτε με τον συμβατικό τρόπο των δημοσκοπήσεων είτε με μια πιο προωθημένη μορφή, με έναν “ζωντανό” δημοσκοπικό δήμο, ένα δείγμα πολιτών, που θα βουλεύεται και θα αποφαίνεται για τα ζητήματα της ημερήσιας διάταξης της βουλής ή της κυβέρνησης ή που θα εγείρει η ίδια άλλα προς αντιμετώπιση θέματα. Όπως οι δημοσκοπήσεις, έτσι και ο δημοσκοπικός δήμος  παρέχουν ακρίβεια σχεδόν 100%, όταν γίνονται με επιστημονικό τρόπο. 

Άρα, λοιπόν, τρόποι υπάρχουν. Αρκεί να ωριμάσει η σκέψη των κοινωνιών, να υπερβούν τις ολιγαρχικές τους επιφυλάξεις και κυρίως να αντιληφθούν ότι είναι ο μόνος δρόμος για να βγουν από τη σημερινή κρίση, για μεταβούν και αυτές στο μέλλον.

Διότι, το ζητούμενο δεν είναι να ξανα-ρυθμισθούν οι αγορές, αλλά το ποιος πληρώνει το κόστος ή ορθότερα, ποια θα είναι η θέση των κοινωνιών στο οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι.

Το ζητούμενο αυτό, ως διερώτηση έχει μόνο μια απάντηση. Οι κοινωνίες είναι ο λόγος ύπαρξης των αγορών, των κρατών, του παντός. Δεν γίνεται λοιπόν να αντιστρέφεται η λογική του πράγματος και να λειτουργούν ως υποζύγιό τους. Το σύστημα αυτό που θέλει τις κοινωνίες υποζύγια των ιδιοκτητών της οικονομίας και των νομέων της πολιτικής, ανάγεται στο παρελθόν της δεσποτικής βαρβαρότητας, όχι στο μέλλον.

* Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης & πρ. Πρύτανης Παντείου Παν/μιου Γιώργος Κοντογιώργης

Απόσπασμα συνέντευξης του Καθηγητή Γ. Κοντογιώργη 
στην δημοσιογράφο Κρυσταλία Πατούλη.

πηγή