Το ζήτημα της ανάπτυξης στην σημερινή Ελλάδα

Σημειώνει ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος *

Με το άκουσμα της λέξης «ανάπτυξη» ο δεξιός παθαίνει «ονείρωξη», ενώ ο αριστερός κατάθλιψη! Δεν υπάρχει πιο παρεξηγημένη λέξη από αυτήν στον σημερινό κόσμο μας και πιο κακοποιημένη στην χώρα μας.

Ακόμη και όσοι από εμάς, τους πολιτικούς επιστήμονες, έχουμε ασχοληθεί ερευνητικά με το Development, το έχουμε πράξει εστιάζοντας σε υπό-ανάπτυξη ή αλλιώς σε αναπτυσσόμενες χώρες και περιοχές και όχι στις σύγχρονες αναπτυγμένες δημοκρατίες. Είναι σαν μέσω της αφήγησης περί ανάπτυξης να σχολιάζουμε ή να αναλύουμε την μετάβαση προς την οικονομία της αγοράς ή/και την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Έτσι, η ανάπτυξη εμφανίζεται να είναι ένας μηχανισμός για την μετατροπή κοινωνιών σε καταναλωτικές, δίχως σημαντικό κρατικό σχεδιασμό και παρεμβατισμό στην λειτουργία της αγοράς και την μετατροπή χωρών σε ολοκληρωμένες αστικές δημοκρατίες. Και κάπως έτσι η ανάπτυξη λαμβάνει φαντασιακά την μορφή μηχανισμού που παρεμβαίνει στην σχέση ειρήνη-διένεξη (πόλεμος, κοινωνική σύγκρουση κλπ.) συμβάλλοντας στην ειρήνευση. Κάποιοι μάλιστα το βλέπουν ανάποδα: την κοινωνική ειρήνη και την σταθερότητα ως παράγοντες ανάπτυξης. Καληώρα σαν τους κεντροαριστερούς και κεντροδεξιούς που κυβερνούν συνεταιρικώς στην σημερινή Ελλάδα.

Η ανάπτυξη, λοιπόν, φέρνει την κοινωνική ειρήνη και ευνοεί την παγκόσμια ειρήνη, ή μήπως συμβαίνει το αντίστροφο; Σαχλαμάρες, αναγνώστη μου! Είναι σαν να σε ρωτώ εάν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα! Σαχλαμάρα δεν είναι μόνον αυτό, αλλά, όπως υποστηρίζω εγώ, ολόκληρη η αφήγηση περί αναπτύξεως. Ε, με αυτές τις σαχλαμάρες απασχολείται σήμερα το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα στην πατρίδα μας και αυτή η παρελκυστική συζήτηση κυριαρχεί στα δήθεν σοβαρά δημόσια debates.

Θα επιχειρήσω επικινδύνως συνοπτικά να θέσω το ζήτημα της ανάπτυξης για την σημερινή Ελλάδα:

- Το θέμα τίθεται επειδή ακριβώς η Ελλάδα από αναπτυγμένη περιοχή της ΕΕ, μεταβλήθηκε τα τελευταία χρόνια της Κρίσης και Επιτροπείας, δια των μνημονίων και των δανειακών συμβάσεων και θεωρείται πλέον Developing Country (Αναπτυσσόμενη χώρα).

- Το ζήτημα της ανάπτυξης ως αφήγηση οικονομικής και κοινωνικής προόδου έρχεται για να συσκοτίσει και να ρευστοποιήσει το βασικό δίλημμα του καπιταλισμού: κρατικά σχεδιασμένη κοινωνική οικονομία της αγοράς ή οικονομία της αγοράς χωρίς κρατικό παρεμβατισμό; Το δημόσιο συμφέρον είναι υπόθεση του κράτους ή υπόθεση του κάθε ιδιώτη; Κυριαρχεί η πολιτική, ή όλα είναι οικονομία της αγοράς και άρα κυριαρχεί ο τεχνοκρατισμός, που επιχειρεί να ρυθμίσει την κεφαλαιοκρατική συσσώρευση, έτσι ώστε να βελτιστοποιείται ο μηχανισμός παραγωγής κέρδους για ιδιώτες; Κυριαρχεί η κοινωνικότητα ή η επιχειρηματικότητα ως κεντρική ιδέα κοινωνικής προόδου και ευημερίας; Ή αν προτιμάς,John Maynard Keynes ή Friedrich August Hayek;

- Στην Ελλάδα αυτή την περίοδο βιώνουμε την πλέον έντονα σχεδιασμένη οικονομία που υπάρχει στην ΕΕ με την μορφή της Επιτροπείας μιας Υποτελούς στους επίσημους δανειστές μας, Πολιτείας, με στόχο μέσω του πλάνου (πρόγραμμα) της τρόικας να καταλήξουμε σε ένα τέτοιο σημείο, όπου θα έχει αποκατασταθεί και διασφαλιστεί ο γενικός μηχανισμός παραγωγής κέρδους για τον ιδιώτη. Από εκεί και έπειτα η χώρα θα μπορεί να βγει στην χρηματαγορά θεμελιώνοντας μια οικονομία τύπου Hayek (: η οικονομία είναι υπόθεση των ιδιωτών με την έννοια της αυτορυθμιζόμενης αγοράς και καμία παρέμβαση δεν εννοείται από το κράτος). Το κράτος ή/και η υπερεθνική δομή της ΕΕ θα παρέμβουν αν και όταν ξαναπτωχεύσουμε για να αποκαταστήσουν εκ νέου τον διαταραγμένο μηχανισμό παραγωγής κέρδους, δηλαδή τη σχέση που συνδέει την εργασία με το επενδυτικό κεφάλαιο.

- Συνεπώς η έννοια της ανάπτυξης που υπηρετούν οι κυβερνώντες και οι συμπαθούντες αυτούς στην Ελλάδα είναι η εξής: Αυταρχισμός στα όρια του ολοκληρωτισμού για να κατέβει γρήγορα η οικονομία σε ένα τέτοιο επίπεδο, από το οποίο δια των λεγομένων διαρθρωτικών αλλαγών, θα επιτευχθεί αναδιάρθρωση του μηχανισμού παραγωγής κέρδους για τον ιδιώτη, σε τέτοιο βαθμό που οι επενδύσεις θα καταστούν ελκυστικές.

- Πρόστυχο, ωστόσο, θα φαινόταν αυτό ακόμη και στον φουκαρά τον Friedrich Hayek που βίωσε το δράμα της Αυστρίας του μεσοπολέμου: ο ελευθέριος καπιταλισμός να μην λειτουργεί εξαιτίας έλλειψης πόρων και ο σοσιαλισμός της Βιέννης να καταπνίγεται μέσα στο αίμα από τις δεξιές κυβερνήσεις που αντλούσαν πολιτική νομιμοποίηση από την υπανάπτυχτη επαρχία! Στο τέλος εγκαθιδρύονταν σκληρά δεξιά ολοκληρωτικά καθεστώτα… και ο άνθρωπος συμπέρανε: «μακριά από αυτούς που υπόσχονται λύσεις στις οικονομικές κρίσεις δια του κρατικού σχεδιασμού. Αυτοί κατατείνουν στην κατάλυση της ελευθερίας μας και κάθε έννοιας δημοκρατίας». Αυτές οι ιδέες μαζί με κάμποσους αυστριακούς της εποχής του μεσοπολέμου, μετανάστευσαν λίγα χρόνια αργότερα στις ΗΠΑ για να κατασκευάσουν, αναγνώστη μου, το θεωρητικό υπόβαθρο του νεοφιλελευθερισμού, που πολύ αργότερα έλαβε την σύγχρονη μορφή ως πολιτική πρακτική επί Ρήγκαν-Θάτσερ. Όταν σου λέω πως όλα τα κακά (: διαστροφές) ξεκινούν από την Αυστρία, εσύ χαμογελάς! Καλά κάνεις κι εγώ φυσικά αστειεύομαι, αν και η ρημάδα ιστορία δεν αστειεύεται καθόλου.

- Το πρόβλημα, λοιπόν, για την Ελλάδα δεν είναι αν θα υπάρξει ή όχι κρατικός σχεδιασμός για την οικονομική αναδιοργάνωση, ώστε να αντιμετωπιστεί η κρίση, αλλά αποκλειστικά τί είδους κρατική παρέμβαση θα υπάρξει. Αυτή τη στιγμή έχεις την πλέον αυταρχική παρέμβαση που θα μπορούσε να φανταστεί ο Hayek, και είναι απολύτως φαιδροί όσοι εντός αυτής της θεσμικής διαστροφής του δημοκρατικού φαινομένου και της ελεύθερης αγοράς του Laissez-faire τολμούν και ομιλούν περί αναπτύξεως με οικονομικώς φιλελεύθερα κριτήρια. Φτιάχνεις, βρε μπαγασάκο, ένα ολοκληρωτικό καθεστώς για να υποσχεθείς την μετάβαση σε μια Laissez-faire οικονομία και αυτό το λες ανάπτυξη που υπηρετεί την κοινωνική ειρήνη και την σταθερότητα στη χώρα; Α όχι, δεν λες πλέον αυτό, λες: κυβερνώ με διατάγματα και την τρομοκρατία του «σοκ και δέος» για να προσφέρω την ανάπτυξη. Να προσφέρω δηλαδή μια Laissez-faire οικονομία. Σε ποιους; Προς όφελος ποιών, αφού προηγουμένως έχεις ρημάξει με την πενταετή-εξαετή ύφεση την αγορά και μειώσει την βιομηχανική παραγωγή «ρίχνοντας στον καιάδα» το εθνικό προϊόν, ενώ ήδη αυξάνεται ο δείκτης Gini που περιγράφει την ανισοκατανομή εισοδημάτων και η ανεργία ξεπερνά κάθε διατηρήσιμο όριο, με ιστορικούς όρους;

- Άρα όταν λέμε «ανάπτυξη» σήμερα στην Ελλάδα, εννοούμε κρατική παρέμβαση… για να σοβαρολογούμε! Αν οι κεντροδεξιοί και κεντροαριστεροί εννοούσατε αυτά που εννοεί ο Hayek, δεν θα πράττατε ποτέ αυτά που διαπράξατε απορρυθμίζοντας κράτος και αγορά. Η μεταρρύθμιση που κάνετε μετέτρεψε μια αναπτυγμένη χώρα σε αναπτυσσόμενη και τους δημοκρατικούς θεσμούς με την έννοια της νομιμότητας και πολιτικής νομιμοποίησης, σε φάρσα. Φτιάχνω χούντα για να κατασκευάσω δημοκρατία με την μορφή της αναρχοκαπιταλιστικής αγοράς μέσω της ανάπτυξης, «λέτε» στην ουσία στους έλληνες, αλλά δεν το αρθρώνετε έτσι. Τους δουλεύετε, μας δουλεύετε και από πάνω! Εγκαθιδρύστε επισήμως χούντα, αν τολμάτε, διότι πολύ καλά το ξέρετε πως η συγκεκριμένη μορφή ανάπτυξης που ευαγγελίζεστε δεν μπορεί αλλιώς να πραγματοποιηθεί στην σημερινή Ελλάδα, υπό τις συνθήκες που έχουν ήδη διαμορφωθεί!

- Αυτός είναι ο ένας δρόμος που ορίζει έναν αντιδημοκρατικό τρόπο της διαδικασίας της ανάπτυξης. Υπάρχει και ο άλλος. Αυτός που υπερασπίζομαι σθεναρά εδώ και χρόνια: το εθνικό σχέδιο στη βάση μιας Keynes-Beveridge προσέγγισης την οποία έχω μάλλον αναλυτικά σκιαγραφήσει μέχρι σήμερα. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει άλλος δρόμος, αν εννοείς την ανάπτυξη με στοιχειωδώς δημοκρατικούς όρους. Εδώ έφεραν τα πράγματα ΝΔ-ΠΑΣΟΚ και οι παραφυάδες τους και μην παραπονιέστε οι πελάτες και οπαδοί τους. Με την ένταξη της Ελλάδας στον «ατομικό μηχανισμό σωτηρίας» και με τον ελεεινό τρόπο που επιχειρήθηκε η αναδιάθρωση δημόσιου και ιδιωτικού χρέους (τράπεζες), το παιχνίδι για μια αναδιάρθρωση της αναπτυξιακής διαδικασίας (κοινωνικό και παραγωγικό μοντέλο) στη βάση της δημοκρατικής εξέλιξης, είχε χαθεί. Εγώ (σας) προειδοποίησα, εσείς οι κεντροδεξιοί και κεντροαριστεροί δεν καταλαβαίνατε! Τώρα δεν υπάρχει άλλη λύση παρά ο δρόμος της ριζοσπαστικής δημοκρατίας αν θες ανάπτυξη με αναδιανομή και πλουραλισμό. Η μορφή ανάπτυξης που υπηρετεί η ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και οι νεοφιλελεύθεροι διαφόρων κομματικών σχηματισμών προϋποθέτει χούντα. Χούντα μιας άλλης μορφής επιθυμούν και οι εθνικιστές-νεοναζιστές. Βρείτε το μείγμα χούντας που υπηρετεί ο ιδανικό της ανάπτυξης (σας) και μην ταλαιπωρείτε τον ελληνικό λαό με αναπτυξιακές φαντασιώσεις που περιέχουν την έννοια δημοκρατία. Με αυτήν δεν έχει σχέση πλέον η ανάπτυξη που ευαγγελίζεστε και αυτό διαπιστώνω πως έχει γίνει συνείδηση σε μεγάλο τμήμα της διεθνούς επιστημονικής και πολιτικής κοινότητας. Το ερώτημα εδώ και το σχετικό δίλημμα αφορά άμεσα πλέον στην ΕΕ!


- Δήλωσα στην αρχή πώς η αφήγηση περί ανάπτυξης είναι σαχλαμάρα. Και είναι με δύο έννοιες: μια σαδομαζοχιστική περί υπομονής και αντοχής στην θυσία και μια ψυχαναλυτική περί λύτρωσης που θα επέλθει μέσα από μια θεραπευτική διαδικασία δια της πτώχευσης και φτωχοποίησης, η οποία θα οδηγήσει στην αυτογνωσία πως αυτή είναι η τύχη όσων βασανίζονται από το προπατορικό αμάρτημα της διαφθοράς και του κρατισμού. Ας πάψουν οι ηλιθιότητες! Η ανάπτυξη δεν είναι αμιγώς οικονομιστικό φαινόμενο, ούτε αναλύεται επαρκώς με τον μαρξισμό ή τον φροϋδισμό. Είναι στην ουσία ηγεμονικό φαινόμενο και αφορά αποκλειστικά στην μορφή δικαιοσύνης που ορίζει τον κοινωνικό μετασχηματισμό.

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.