Το τελευταίο και πιο κρίσιμο άλμα του ΣΥΡΙΖΑ

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου *

Η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έχει πραγματοποιήσει έναν άθλο, δίχως αμφιβολία, διεκδικώντας βάσιμα και με καλές πιθανότητες την ανάληψη της κυβερνητικής ευθύνης στην Ελλάδα και έναν παράλληλο, διαμορφώνοντας ένα αξιόλογο και ελπιδοφόρο για τον εναλλακτικό ευρωπαϊσμό, προφίλ διεθνώς.

Ο απροκατάληπτος προοδευτικός πολίτης στην Ελλάδα δεν μπορεί παρά να είναι ευτυχής γι’ αυτήν την εξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ, όπως εξίσου ευτυχής θα έπρεπε να νοιώθει για την ευρωπαϊκή διάσταση του κόμματος αυτού ο κάθε έλληνας που δεν βασανίζεται από αντιδυτικά και αντιευρωπαϊκά αισθήματα, υποταγμένος σε αντιδραστικού χαρακτήρα στερεότυπα.

Ωστόσο, παρά την τεράστια πρόοδο που έχει ήδη κάνει με ποιοτικά και ποσοτικά κριτήρια η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, δυστυχώς δεν έχει κατορθώσει να ξεπεράσει το τελευταίο, κρίσιμο εμπόδιο το οποίο μοιάζει να φράζει τον δρόμο προς την πολιτική ολοκλήρωση του κόμματος αυτού. Την προηγούμενη περίοδο, εντοπίζοντας αυτό ακριβώς το πρόβλημα, επιχείρησα να προσεγγίσω την αιτία του και να δείξω με ποιόν τρόπο θα μπορούσε η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ να το επιλύσει. Ισχυρίστηκα και ανέλυσα πως το γενικότερο ύφος του ΣΥΡΙΖΑ και όχι το προγραμματικό του περιεχόμενο, είναι το τελευταίο και πιο κρίσιμο εμπόδιο για την άνοδό του στο κυβερνητικό επίπεδο. Θα έλεγα πως το ύφος του αποτελεί και το μοναδικό ουσιαστικό εμπόδιο για την αποδοχή του περιεχομένου του εναλλακτικού ευρωπαϊσμού από ένα κοινό ευρύτερο – πολύ ευρύτερο της αριστεράς – στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Πέραν αυτού η μεταβολή του ύφους της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ προς μία διαλογική, αντισυνθηματική, αντιλαϊκιστική μορφή θα είχε πολλά να προσφέρει για την γονιμοποίηση του ίδιου του πολιτικού εδάφους πάνω στο οποίο επεκτείνεται αυτή την περίοδο το κόμμα αυτό, συνδέοντας ορθολογικά και πραγματιστικά την αριστερή μεταρρύθμιση με τον εναλλακτικό ευρωπαϊσμό.

Επανέρχομαι και επιμένω στο ζήτημα, επειδή ακριβώς πιστεύω τόσο στο ελληνικό «χαρτί – ΣΥΡΙΖΑ», όσο και στην θετική προοπτική της σύγχρονης αριστεράς να εμβολίσει και να βυθίσει το νεο-ηγεμονισμό, που υποστηρίζεται από τον οικονομικό και πολιτισμικό νεοφιλελευθερισμό, στην Ευρώπη, προσφέροντας μία ανθρώπινη, κοινωνική, οικολογική, βιο-οικονομική και βιο-πολιτική προοπτική για την θεμελίωση μιας Αποκεντρωμένης Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας, που θα υπηρετεί τα συμφέροντα των δύο τρίτων των επιμέρους κοινωνιών και όχι εκείνα των παλαιών και νέων ελίτ, που διαμορφώθηκαν και διαμορφώνονται ως αποτέλεσμα της συγκεκριμένης μορφής ενοποίησης στην ήπειρό μας.

Η στάση μου είναι έντιμη και θα λυπηθώ εάν για άλλη μια φορά παρεξηγηθώ, αλλά πιστέψτε ότι είναι το τελευταίο πράγμα που με ενδιαφέρει, εάν και στον βαθμό που συμβεί. Δεν απευθύνομαι σε πολιτικά ανώριμους, ούτε πρόκειται να υποτάξω την λογική και την γνώση μου σε ιδεολογισμούς, ή να υποχωρήσω μπροστά σε σκοπιμότητες που αρθρώνονται στην βάση μιας κοινωνικά και προσωπικά παθολογικής συντροφικότητας. Η έντιμη, παραγωγική κριτική προς τις ηγεσίες της αριστεράς είναι υποχρέωση του κάθε ανθρώπου που ταυτίζεται με τον κοινωνικοπολιτικά προοδευτικό χώρο.

Η σύγχρονη ευρωπαϊκή αριστερά έμαθε να αναπτύσσεται μέσω της κριτικής και μετά το 1970 μέσω της κονστρουκτιβιστικής κριτικής, όχι αποκλειστικά προς τον καπιταλισμό, αλλά κυρίως προς τον ηγεμονισμό και τον εαυτό της. Η κριτική αυτή δεν συνθέτει και δεν περιορίζεται σε στρατόπεδα. Είναι στοιχείο της κοινωνικής προόδου πως η σύγχρονη αριστερά ξέφυγε από την λογική και την διαλεκτική των στρατοπέδων, του «όλα ή τίποτα», του ξύλινου λενινιστικού λόγου, του σταλινικού «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» και της ανάπτυξης μίας χυδαίας αφήγησης σύμφωνα με την οποία «όποιος δεν είναι δικός μας είναι εχθρός μας», που κατέληξε με ένα φασιστικό ιδίωμα να χαρακτηρίζεται «ταξικός εχθρός»! Δίχως υπερβολή, η αναγέννηση της αριστεράς στην Ευρώπη οφείλεται ακριβώς στην σημαντική μεταβολή και αποδοχή του κριτικού λόγου που η ίδια καλλιέργησε και καλλιεργεί και αφορά φυσικά πρωτίστως στην απροκατάληπτη κριτική ανάλυση του εαυτού της, προσδιορίζοντας διαρκώς νέες κατηγορίες που προκαλούν αποκλεισμούς για να υποστηρίξουν έμμεσα ή άμεσα ηγεμονισμούς. Αυτή η αριστερά ΔΕΝ  αντιμετωπίζει πλέον τον κόσμο τελεολογικά, ΔΕΝ πολιτεύεται στην βάση του τέλους της ιστορίας, και ΔΕΝ βλέπει τον κόσμο επίπεδα. ΔΕΝ δομείται και ΔΕΝ αυτοπροσδιορίζεται σε έναν επίπεδο μετανεωτερικό κόσμο της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης.

Αυτό ακριβώς είναι που την καθιστά με αντικειμενικούς και πραγματιστικούς όρους τον κύριο αντίπαλο του νεοφιλελευθερισμού στην οικονομία, στην κουλτούρα και στην κοινωνία. Πρόκειται για την σύγκρουση σε ένα ευρύτερο κοσμοαντιληπτικό επίπεδο. Για την σύγκρουση ενός πολυσύνθετου, πολυεπίπεδου, πλουραλιστικού κόσμου της βιο-οικονομίας και της κοινωνικής θεωρίας με εκείνον τον επίπεδο κόσμο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού που δομείται από το ιδεολόγημα του αναρχοκαπιταλισμού και το δόγμα των αυτορυθμιζόμενων αγορών, το οποίο οδηγεί στην υποστήριξη της ιδιωτικοποίησης του δημοσίου ως αναγκαία προϋπόθεση της ανάπτυξης!

Η σύγχρονη αριστερά, την οποία υπερασπίζομαι, είναι το ώριμο πολιτικό προϊόν της ιστορίας των τελευταίων 150 ετών που έχει αφομοιώσει όλες τις κοινωνικοοικονομικές θεωρίες,την διάσταση και την εξέλιξη των κινημάτων και την διαμάχη στο επίπεδο της πολιτικής φιλοσοφίας σε συνδυασμό με την αντικειμενική εξέλιξη του ηγεμονικού φαινομένου στον κόσμο, του «συνταγματισμού» και των μικρών ή μεγαλύτερων επαναστάσεων στην τεχνολογία και στην οργάνωση των κοινωνιών. Η αριστερά αυτή δεν επιτρέπει στην σαφώς αριστερή ιδεολογία που την διακρίνει, να ισοπεδώσει την πραγματικότητα που αφορά στην κοινωνική δομή, στις πραγματικές σχέσεις που διαμορφώνονται στις επιμέρους κοινωνίες. Δεν είναι η ιδεολογία που κατασκευάζει επίπεδα γυαλιά για την πρόσληψη και αντίληψη της πραγματικότητας. Η ιδεολογία για την σύγχρονη αριστερά δεν είναι δόγμα, είναι ένα γενικό σημειολογικό πλαίσιο, που επιτρέπει την αναθεώρηση στην σχέση σημαίνοντος – σημαινομένου, διαρκώς, στο επίπεδο των καθημερινών σχέσεων και της πολιτικής πρακτικής. Η ιδεολογία της σύγχρονης αριστεράς έτσι έπαψε να είναι η ίδια επίπεδη. Και έτσι επίπεδος και άρα δραματικά ανόητος και δογματικός παρέμεινε ο κόσμος των ολοκληρωτικών αγορών και αυτός της κεντροδεξιάς και κεντροαριστεράς, που υπό τα σημερινά ευρωπαϊκά δεδομένα τον συνθέτουν ως διαλογισμό, άμεσα ή έμμεσα, εκόντες – άκοντες! Και αυτό ως συμπλήρωμα του επίπεδου κόσμου των στρατευμένων εθνικιστών και των στρατευμένων στην λενινιστική επανάσταση αριστερών.

Το τελευταίο και πιο κρίσιμο άλμα για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι να ξεπεράσει εντελώς τον επίπεδο λόγο που παραπέμπει έμμεσα σε κάποιον επίπεδο κόσμο τον οποίο ήδη έχει εγκαταλείψει η σύγχρονη αριστερά και ο οποίος έχει εκλείψει εντελώς από το προγραμματικό περιεχόμενο του ίδιου του κόμματος. Δυστυχώς, αγαπητοί φίλοι, «έξις δευτέρα φύσις» και υπό την πίεση της εκλογικής αντιπαράθεσης, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ αρθρώνει πλέον έναν «επίπεδο λόγο» τον οποίο θεωρώ, όπως αντιλαμβάνεστε, πολλαπλά επιζήμιο τόσο για την πολιτική καλλιέργεια της προοδευτικής κοινωνίας, όσο και για την κυβερνητική προοπτική του κόμματος αυτού. Ο κ. Τσίπρας αντί να βελτιώσει το ερμηνευτικό, διαλογικό επίπεδο του λόγου του, ενδυναμώνει την αφοριστική, αγωνιώδη και συνθηματική μορφή του, παραπέμποντας σε έναν επαναστατισμό για την επιβολή μιας ιδεολογικού χαρακτήρα καθαρής αλήθειας, φορέας της οποίας εμφανίζεται να είναι το κόμμα του. Μέσα από τις ομιλίες – αλλά ευτυχώς όχι μέσω όλων των συνεντεύξεων – του αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ εκφράζεται ένας σε μεγάλο βαθμό επίπεδος λόγος που αδικεί τόσο τον ίδιο, όσο και το πολιτικό περιεχόμενο του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό στον βαθμό που συνειδητοποιηθεί και αλλάξει θα βοηθήσει ώστε το κόμμα αυτό να υπερβεί και το τελευταίο εμπόδιο που το χωρίζει από την κυβερνητική εξουσία και του κλείνει την πόρτα αρκετών ώριμων πολιτικά προοδευτικών ανθρώπων που είναι έτοιμοι… να του την ανοίξουν.

Το «εμπόδιο» αυτό για τον ΣΥΡΙΖΑ ενισχύεται από μία διάσταση έντονου επαρχιωτισμού στην δημιουργική έκφραση της προεκλογικής του επικοινωνίας. Ειλικρινώς, τα πρώτα προεκλογικά του «δημιουργικά» που έχω δει είναι καί ως δομή περιεχομένου καί ως δημιουργική γραφή, αλλά καί ως καλλιτεχνική ιδέα και εφαρμογή, χαμηλού επιπέδου, επίπεδα και δομημένα μάλλον στην βάση συμπλεγμάτων που ίσως οφείλονται στην για πάρα πολλά χρόνια περιθωριοποίηση της αριστεράς. Το ότι το ελληνικό κράτος πτώχευσε και η ελληνική κοινωνία φτωχοποιείται δεν σημαίνει πως η επικοινωνία του ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από φτώχια, μιζέρια, κουλτούρα επικοινωνίας φοιτητικών παρατάξεων και αισθητική αντιπαράθεσης αμφιθεάτρου! Εδώ υπάρχει σοβαρή παρεξήγηση!

Η προεκλογική δημιουργική επικοινωνία του ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αλλάξει επειγόντως ύφος. Οφείλει η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ να εξετάσει πολύ σοβαρά το ζήτημα αυτό και να του προσδώσει μία ποιοτική διάσταση σε όλα τα επίπεδα. Θεωρώ υποχρέωση της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ να μεταβάλλει το συνολικό της ύφος, συνθέτοντας αυτό που στην ουσία αποκρυσταλλώνει το προγραμματικό της περιεχόμενο: τον πραγματισμό στην εφαρμοσμένη πολιτική, την αποφασιστικότητα, την διαπραγματευτική ικανότητα, την φρεσκάδα ιδεών, το κέφι για παραγωγική εργασία, την «καλή καρδιά», τον ευρωπαϊσμό, την ελπίδα που στηρίζεται στην κοινωνία και όχι στην offshore και την κριτική που απορρέει από την παραγωγική, πολιτικοποιημένη διανόηση.   

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.