Το είπε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, άρα δεν έχει σημασία, ή μήπως χάθηκε η σημασία της δημοκρατίας για την Ελλάδα και την ΕΕ;

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου *

Περίμενα να δω να σχολιάζεται ποικιλοτρόπως και με ιδιαίτερη ευαισθησία και εμπάθεια (την εννοώ όπως στο  αρχαίο εμπαθής: έντονο πάθος) στο πρωτοσέλιδο όλων των ελληνικών εφημερίδων και να αναλύεται σε κάμποσα διεθνή ΜΜΕ το μήνυμα του Κάρολου Παπούλια για την 40ή επέτειο της «αποκατάστασης της Δημοκρατίας» στην Ελλάδα, αλλά διαψεύστηκα!

Τί συμβαίνει εδώ; Είναι ασήμαντο ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας να δηλώνει εμμέσως απορυθμιστής της δημοκρατίας, ενώ εμφανίζεται να λυπάται πολύ που ο ρόλος του δεν είναι να υπερασπίζεται την δημοκρατία, η οποία έχει μείνει απροστάτευτη σε μια χώρα που οι καιροί την έφεραν να αποτελεί κλειδί για την δημοκρατική εξέλιξη στην Ευρώπη;

Το ερώτημα «τι Ευρώπη θέλουμε» ισοδυναμεί και ανάγεται με όρους δημοκρατίας στο ερώτημα «τι Ελλάδα θέλουμε» στο πλαίσιο της σύγχρονης πολιτικής αφήγησης περί ευρωπαϊσμού και ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας δηλώνει με τον πλέον επίσημο τρόπο πως η «δραματικότερη παρενέργεια της οικονομικής περιπέτειας» είναι η υποχώρηση της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Στο μήνυμα του επισημαίνει με έμφαση ότι υπήρξε βάναυσος τραυματισμός της ποιότητας του κοινοβουλευτισμού, της αντιπαράθεσης μεταξύ των κομμάτων, του πολιτικού διαλόγου αλλά και του τρόπου λήψης αποφάσεων της εκτελεστικής εξουσίας!

Αυτό δεν είναι ένα κοινό και τετριμμένο μήνυμα για την «αποκατάστασης της Δημοκρατίας» στην Ελλάδα! Είναι η ισχυρότερη καταγγελία εναντίον του προγράμματος δημοσιονομικής και εμπορικής προσαρμογής και η απόλυτη απομυθοποίηση των στόχων του «ατομικού μηχανισμού σωτηρίας της Ελλάδας»! Αποτελεί την ισχυρότερη μομφή εναντίον των κυβερνήσεων της κρίσης και δραματικό υπαινιγμό για την λειτουργία του πολιτεύματος, που εμφανίζεται ως δημοκρατικοφανής φάρσα. Το πρόγραμμα προσαρμογής της Ελλάδας που εκπόνησε η τρόικα στηριζόταν στην αρχή: Η δημοσιονομικά ορθολογική και σταθερή οικονομική ανάπτυξη ενισχύει την δημοκρατία και την ειρήνη σε μια χώρα και στον κόσμο ολόκληρο. Η διαχείριση της κρίσης υποτίθεται ότι υπηρετούσε αυτήν ακριβώς την αρχή, για να καταλήξουμε στην ενδυνάμωση και όχι στην υποχώρηση του δημοκρατικού φαινομένου στην χώρα μας και άρα στην ενίσχυση της δημοκρατίας και της ειρήνης, σε όλες της τις μορφές, στην ΕΕ.

Μόνον που σήμερα έρχεται ο πλέον θεσμικά αρμόδιος πολιτειακός παράγων της Ελλάδας να διαπιστώσει και να καταγγείλει το ακριβώς αντίθετο: η διαχείριση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα από την τρόικα και το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα της χώρας μας οδηγούν πρακτικά και αναμφίβολα στην έκπτωση της δημοκρατίας! Υπάρχει κάποιος πολιτικός στην Ελλάδα και στην Ευρώπη που θα μπορούσε να δηλώσει «δεν με νοιάζει»; Θα μπορούσε αυτός ο πολιτικός να ταυτιστεί πολιτικά με την αφήγηση της ευρωπαϊκής κεντροδεξιάς και κεντροαριστεράς;

Όχι, είναι η λογική απάντηση. Κι όμως! Υπήρξε δημοκράτης πολιτικός που προανήγγειλε αυτό που διαπιστώνει σήμερα ο κ. Παπούλιας. Ήταν ο πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, που δήλωνε στην αρχή της κρίσης στον ιταλικό τύπο, πως θα απαιτηθούν μερικά βήματα υποχώρησης της δημοκρατίας για την ενίσχυση της οικονομίας της Ελλάδας. Τα βήματα υποχώρησης ήταν πολλά και διαδοχικά και τελειωμό δεν έχουν, όπως δεν έχει τελειωμό η προσβολή της νομιμότητας στην ΕΕ από την μεριά των κυρίαρχων παραγόντων της τρόικας σε ό, τι αφορά στο ελληνικό ζήτημα. Κάπως έτσι η βασική αρχή λειτουργίας της ΕΕ φαίνεται να αποκρυσταλλώνεται στην αφήγηση: η υποχώρηση της δημοκρατίας (ως ισότητα και ελευθερία) ενισχύει την προσαρμογή στην ελεύθερη οικονομία της αγοράς. Και άρα την ειρήνη δεν διασφαλίζουν οι δημοκρατίες, αλλά οι «ελεύθερες» αγορές, δηλαδή οι ελευθέριες αγορές που συστήνονται με έναν απολύτως ειρωνικό τρόπο από μία αφάνταστα ισχυρή υπερεθνική και κρατική παρέμβαση!!!

Δεν πιστεύω να σε μπερδεύω, αναγνώστη μου. Το κυρίαρχο πολιτικό καθεστώς κεντροδεξιών και κεντροαριστερών είναι που βρίσκεται σε απόλυτη σύγχυση, επιχειρώντας να συμβιβάσει τον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελευθερισμό με τον γερμανικό νεοκεϋνσιανισμό στο πλαίσιο μίας νεοηγεμονικής συγκρότησης της Ευρώπης, που χαρακτηρίζεται από αντιπληθωρισμό και πολιτικές λιτότητας. Είναι η νεοηγεμονική αυτή οντολογία που πρώτα ρευστοποιεί το δημοκρατικό φαινόμενο στην ΕΕ, για να καταλήξουμε το δημοκρατικό ζήτημα να θεωρείται πια «άσχετο» (:irrelevant) με την δομή και λειτουργία της ΕΕ. Έτσι φτάνουμε στην αποσύνδεση της οικονομίας από την δημοκρατία και της δημοκρατίας από την ειρήνη, υπηρετώντας τι ακριβώς; Μα, τον μεταμοντέρνο ολοκληρωτισμό στην ΕΕ με την μορφή του ολοκληρωτικού καπιταλισμού που θεωρεί την δημοκρατία ένα ξεπερασμένο, σαφώς οπισθοδρομικό φαινόμενο, που εμποδίζει την πλήρη μετατροπή των κοινωνιών σε αγορές.

Η ίδια ακριβώς λογική διατρέχει και την επιμέρους κυρίαρχη πολιτική αφήγηση στην Ελλάδα. Φτάσαμε να θεωρείται η δημοκρατία εμπόδιο για την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο. Οι δεξιοί το καταδηλώνουν. Οι κεντροδεξιοί το προδηλώνουν, ενώ οι - πλέον υποκριτές - κεντροαριστεροί το υποδηλώνουν, όταν δεν παθαίνουν «κρίσεις ειλικρίνειας», δηλαδή θράσους, όπως ο κ. Παπανδρέου προ τετραετίας και ο κ. Παπούλιας χθες!

Στην περίπτωση, μάλιστα, του κ. Παπούλια δεν πρόκειται απλώς περί θράσους, αλλά περί άλλης ίσως διαταραχής, που θα απαιτούσε επειγόντως γνωστική θεραπεία! Στο χθεσινό του μήνυμα ο κ. Παπούλιας περιγράφει έγκριτα και κυνικά το σύγχρονο δράμα της Ελλάδας και εντοπίζει ορθά το αποτέλεσμα της συγκεκριμένης διαχείρισης της οικονομικής κρίσης από τις κυβερνήσεις ενός «δημοκρατικού πολιτεύματος» του οποίου ο συντακτικός νομοθέτης ορίζει τον ίδιο ως ρυθμιστή.

Ο κ. Παπούλιας περιγράφει απλά και με σαφήνεια, δίχως να μασάει τα λόγια του, την απορύθμιση των δημοκρατικών θεσμών και του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα, υποδηλώνοντας πως ο ίδιος από ρυθμιστής του δημοκρατικού πολιτεύματος έχει καταντήσει απορυθμιστής του, καθώς, όπως υποστηρίζει, «το Σύνταγμα οριοθετεί σαφώς τις αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας και ήταν συνειδητή η απόφασή μου να σεβαστώ το Σύνταγμα, που έχει πολύ ταλαιπωρηθεί τα τελευταία χρόνια, και να μην παραβιάσω τη θεσμική τάξη, προκαλώντας πολιτικές εντυπώσεις ή και πολιτική κρίση, μόνο και μόνο για να αποφύγω το πολιτικό κόστος». Έτσι ισχυρίζεται, μιλώντας για πολιτικό κόστος! Ποιος; Ο ρυθμιστής του πολιτεύματος και όχι κάποιος αρχηγός κόμματος! Σκέψου να είσαι Π.τ.Δ. και να μην γνωρίζεις ότι ο συντακτικός νομοθέτης έχει φροντίσει να σε απαλλάξει από το «πολιτικό κόστος»! Ο κ. Παπούλιας προτίμησε να υπογράψει πολλές φορές αποφάσεις που εμφανώς καταστρατηγούν το σύνταγμα και υπονομεύουν την δημοκρατική λειτουργία του πολιτεύματος, παρά με πράξεις του να συγκρουστεί με κυβερνητικές μεθοδεύσεις και αποφάσεις που κατά την κρίση του υπονόμευαν το πολίτευμα επί του οποίου ο συντακτικός νομοθέτης τον ορίζει ως ρυθμιστή. Κάπως έτσι ο κ. Παπούλιας μάλλον αποδέχεται τον τίτλο του απορυθμιστή της δημοκρατίας… και όλα αυτά επειδή αποφάσισε συνειδητά να σεβαστεί το σύνταγμα!

Είναι παράδοξο αυτό; Εξαρτάται από τον τρόπο που αντιλαμβάνεσαι την δημοκρατία! Εξαρτάται από τον τρόπο που αντιλαμβάνεσαι το σύνταγμα και εξαρτάται από την προσωπικότητά σου. Όλα είναι σχετικά. Ακόμα και η σχέση πολιτικής κρίσης – δημοκρατικού πολιτεύματος. Προφανώς για τον κ. Παπούλια η πολιτική κρίση που θα προκαλείτο από μια εκδήλωση δημοκρατικού φρονήματος στην πράξη από τον Π.τ.Δ., από μια εκδήλωση προστασίας της δημοκρατίας από τους κυβερνητικούς «εμπρηστές» της, ήταν μεγαλύτερο κακό από την βήμα-βήμα (υπογραφή του-υπογραφή του) υπονόμευση του δημοκρατικού πολιτεύματος, την οποία εντοπίζει και σήμερα ευθαρσώς καταγγέλλει με τον πιο επίσημο τρόπο απευθυνόμενος στον ελληνικό λαό!

Και τώρα, τι κάνουμε; Γράφουμε το μήνυμα του Π.τ.Δ. στα παλιά μας τα παπούτσια, θεωρώντας το μία ακόμη σαχλαμάρα ενός απερχόμενου ρυθμιστή του πολιτεύματος, ή συγκροτούμε ένα κίνημα για να κάνει αυτό που δεν «δικαιούται» να πράξει ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και δεν έχει συμφέρον να πράξει το κυρίαρχο πολιτικό καθεστώς, καθώς εάν άκουγε τον Habermas και επένδυε στην ενίσχυση της δημοκρατίας για να αντιμετωπίσει με δημοκρατική μεθοδολογία την οικονομική κρίση, θα αυτοκαταστρεφόταν;

Το μήνυμα του Κάρολου Παπούλια δεν είναι ανέκδοτο και καλαμπούρι! Δεν αποτελεί ένα κοινότοπο και υπερβατικό μήνυμα! Είναι ένα μήνυμα ιστορικών διαστάσεων, που θα απασχολήσει σοβαρά τον μελετητή της πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας. Αποτελεί κραυγή αγωνίας από το υποσυνείδητο του Π.τ.Δ. μάλλον, παρά από την συνείδησή του, η οποία βρίσκεται υπόδουλη ή όμηρος του «λογιστηρίου» (των λογαριασμών μεταξύ υπεράσπισης της δημοκρατίας και σεβασμού στο γράμμα του συντάγματος). Ο κ. Παπούλιας μας λέει: Εμείς δεν μπορούμε να υπερασπιστούμε την δημοκρατία που έχει ανάγκη ο τόπος μας! Ας το κάνει όποιος μπορεί, καθώς ο ίδιος την θεωρεί ως υπέρτατη ανάγκη για την υποστήριξη του εθνικού συμφέροντος.

Θέτει μέγα ζήτημα με το μήνυμά του αυτό ο κ. Παπούλιας για την Ελλάδα και την Ευρώπη και ίσως γι’ αυτό ακριβώς το κάνουν γαργάρα οι decision και opinion makers τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη. Εάν η οικονομική προσαρμογή στην ΕΕ συνδεθεί με την υποχώρηση της δημοκρατίας και μάλιστα αυτονοήτως και ρεαλιστικώς, τότε το αυτονόητο αποτέλεσμα είναι ένας μεταμοντέρνος φασισμός. Είναι και αυτό irrelevant; Αν θεωρείς ότι είναι, θα διαπιστώσεις σύντομα ότι για τον φασίστα της σύγχρονης εποχής, όπως και για εκείνον της νεωτερικής εποχής, irrelevant είναι όχι μόνον η τσέπη σου, αλλά και το άτομό σου!   

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.