Η πολιτική στην Ελλάδα πέρα από τα πορτρέτα

Σημειώνει ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος *

Το λιτό σημερινό μου σημείωμα αποτελεί χαιρετισμό θερινών διακοπών, ενώ ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από την δημιουργική προσέγγιση της νορβηγίδας ακαδημαϊκού και εικαστικούAnne-Karin Furunes: «Beyond the portraits».

Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, αγαπητέ αναγνώστη, αποτέλεσε μία πολιτική κατασκευή με υλικά τα πορτρέτα: τις μορφές πολιτικών και οικονομικών παραγόντων, τις μορφές μεγάλων ιδεών που χαρακτήριζαν την αριστερά της νεωτερικότητας, τις μορφές προοδευτικών κινημάτων και τις μορφές μιας επιχειρηματικότητας που υπερέβαινε μυθικά τον ανταγωνισμό της αγοράς για να μετατραπεί σε κοινωνικό θεσμό.

Η ύστερη περίοδος της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, από τα τέλη του 1990 έως το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21^ου αιώνα, αποτέλεσε μία σαφώς εκχυδαϊστική περίοδο των πορτρέτων. Οι μορφές απέκτησαν κοινωνική βαρύτητα και στάτους μέσω μιας naive, ισοπεδωτικής, αφάνταστα επιφανειακής και έκφυλης παρουσίασης. Η αξία των πορτρέτων κάθε μορφής αποκτούσε τιμή μέσω της χυδαίας πρόκλησης κάθε δυνατής μορφής. Η πρόκληση και η προστριβή υποκατέστησαν τον κοινωνικό ανταγωνισμό των μορφών κάθε είδους. Τα πορτρέτα αποκτούσαν σημασία στην ελληνική κοινωνία στον βαθμό που εμφανίζονταν ικανά να ξεγυμνώνουν, να κουρελιάζουν, δήθεν να ξεγυμνώνονται και δήθεν να κουρελιάζονται μπροστά στον φακό. Λες και οι φορείς των πορτρέτων να αποτελούσαν οι ίδιοι την απομυθοποιητική διάσταση αυτού καθ’ εαυτού του πορτρέτου που παρουσίαζαν στην ελληνική κοινωνία. Έτσι, για παράδειγμα, τον τρέχοντα πολιτισμό στην Ελλάδα σηματοδοτούσαν οι Θέμοι, οι Μάκηδες, οι Πέτρηδες, οι Λάκηδες, οι Σταύροι, οι Γιάννηδες και κάμποσοι ακόμη στο πνεύμα του life style της κλειδαρότρυπας και κάθε άλλης … τρύπας, που συνέθεταν ένα γενικό τηλεοπτικό πορτρέτο, αντάμα με δύο ντουζίνες πολιτικούς μαϊντανούς.     

Το τέλος αυτής της περιόδου, που συμπίπτει με την πτώχευση του ελληνικού κράτους και του τραπεζικού συστήματος και την φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας δια μίας πρωτόγνωρης ιστορικά διαδικασίας εσωτερικής υποτίμησης, έρχεται αντικειμενικά να απομυθοποιήσει όλες αυτές τις μορφές πορτρέτων που κυριάρχησαν κατά την ελληνική μεταπολίτευση. Το κόλπο (πολιτικό τέχνασμα) οι ίδιοι οι φορείς των πορτρέτων να παριστάνουν πως ξεσκίζουν το δικό τους πορτρέτο για να διαμορφώσουν ένα καθεστώς γενικής απαξίωσης των πορτρέτων, μοιάζει μεν να βρίσκει έδαφος κυρίως στον χώρο της κεντροαριστεράς, με εμφατικό παράδειγμα «Το Ποτάμι», αλλά παράλληλα δεν είναι λίγοι ευτυχώς που το αποστρέφονται! Ανοίγοντας τρύπες στα πορτρέτα των άλλων και λαμβάνοντας τα άθικτα κομμάτια τους για να συνθέσεις μυθικά το δικό σου, δήθεν αυθεντικό πορτρέτο, απαλλαγμένο από ταμπέλες που χαρακτήριζαν τα προηγούμενα πορτρέτα, δεν κάνεις τίποτε άλλο παρά να δομείς ένα νέο λαϊκιστικό κίνημα με πολύ φτηνιάρικο μάλιστα, αποκλειστικά επικοινωνιακό τρόπο.

Αν πράγματι ενδιαφερόμαστε να προχωρήσουμε στην εγκαθίδρυση μίας Τέταρτης Ελληνικής Δημοκρατίας με καθαρά και φιλικά προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο υλικά, θα πρέπει να κατανοήσουμε πως τόσο το μάρκετινγκ που δομούσε τα πορτρέτα της μοντέρνας περιόδου της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, όσο και εκείνο που δομούσε και δομεί τα πορτρέτα της μεταμοντέρνας περιόδου της ίδιας πολιτικά εποχής, είναι απαραίτητο να απαξιωθεί κοινωνικά και να εγκαταλειφθεί ως ρυθμιστικός παράγων στην πολιτική και στην κοινωνία.

Η προοδευτική εξέλιξη στην Ελλάδα, με εκδημοκρατισμό και παραγωγική αναδιάρθρωση θα πρέπει να δομηθεί πέραν και μακριά από τα πορτρέτα της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας και από τα κόλπα ανασύνθεσης πορτρέτων από όσα η αντικειμενική εξέλιξη (υποβάθμιση, απορρύθμιση) κουρέλιασε. Υποστηρίζω πως η προοδευτική εξέλιξη στην Ελλάδα θα μπορούσε να περάσει μόνον από τον δρόμο που δεν θα οριοθετείται από πορτρέτα. Δεν μιλώ απλώς για την αμφισβήτηση των πορτρέτων, αλλά για την συνειδητοποίηση της ανάγκης να ξεφύγει η ελληνική κοινωνία από τις μαρκετίστικα διαμορφωμένες μορφές για να ανακαλύψει το περιεχόμενο εκεί όπου υπάρχει.

Δεν θα υπάρξει προοδευτική κοινωνική εξέλιξη εάν όλοι μας δεν στρέψουμε την προσοχή μας από την μορφή στην ουσία… και ουσία είναι ακόμη και αυτό που παράγει και αναπαράγει μορφές. Οι έλληνες θα σηκωθούμε από τον καναπέ μας, στον βαθμό που αναζητήσουμε περιεχόμενο στην ίδια μας την ζωή, όπως ακριβώς και στην πολιτική δράση. Και το περιεχόμενο είναι υπόθεση συμμετοχής στα κοινά και όχι παρακολούθησης των κοινών από τον καναπέ ή από τις καρέκλες που στήνονται σε μια έκθεση αναπαλαιωμένων ή αλλόκοτα και μετανεωτερικά αναδιαμορφωμένων πορτρέτων – με την μύτη του παλαιού πορτρέτου στην θέση των αυτιών του καινούριου, κλπ.

Εκδημοκρατισμός και παραγωγική ανασυγκρότηση σημαίνει, λοιπόν, πολιτική πέραν των πορτρέτων, είτε αυτά αποτελούν φυσικές είτε αφαιρετικά ιδεολογικές ή αγοραίες μορφές. Ο γνήσια, ριζοσπαστικά δημοκρατικός πλουραλισμός που συμπίπτει με τον προοδευτικό κοινωνικό πραγματισμό στην Ελλάδα, δεν μπορεί να δομηθεί με τα υλικά και την πολιτική τεχνοτροπία της μεταπολίτευσης του 1974. Ούτε, ασφαλώς, με την κομπίνα των μετα-ΠΑΣΟΚικών ή μετα-ΝΔκών πορτρέτων! Απαιτείται επιστροφή στο πολιτικό περιεχόμενο. Απαιτείται αναζήτηση, αναψηλάφηση και νέα προσέγγιση στην σημερινή ευρωπαϊκή και παγκόσμια συγκυρία των χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων που συνέθεσαν τα πορτρέτα της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, για να καταλήξουμε στην αντίληψη και δημιουργία ενός νέου περιεχομένου που θα εναρμονίζει πολιτικές – κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις στην μορφή ενός κινήματος κοινωνικοπολιτικής αναγέννησης.

Ο τρέχων ελληνικός πολιτισμός έχει την ευκαιρία να βιώσει τον «διαφωτισμό» του και αυτό δεν μπορεί να γίνει στην βάση των πορτρέτων της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Απαιτείται ένα κίνημα μέσω του οποίου θα προσδιοριστεί ένα νέο περιεχόμενο πολιτικής που θα διαμορφώσει την γενική μορφή (πορτρέτο) της σύγχρονης Ελλάδας ως εθνική ταυτότητα και εθνικό συμφέρον. 

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.