Τί μετατρέπει την τηλεόραση από χαζοκούτι σε απομυθοποιητική συσκευή του Κουτιού της Πανδώρας…

Σημειώνει ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος *

Άμα ανοίξεις την τηλεόραση θα πλημμυρίσει το μυαλό σου με όλα τα κακά του κόσμου! Αν στη συνέχεια την κλείσεις, εκεί μέσα της θα έχει φυλακιστεί μονάχα η ελπίδα σου. Ενώ αν την ανοίξεις ξανά, αυτή η ελπίδα θα έχει μετεξελιχθεί σε τυφλή ελπίδα για εσένα προσωπικά!  

Αυτό το Μέσο, που αποτελεί την σύγχρονη μορφή του Κουτιού της Πανδώρας, το ξέρω καλά: ξέρω, δηλαδή, τον μύθο της - ο οποίος αποτελεί συνένωση της διαρκώς εξελισσόμενης, σύνθετης οπτικοακουστικής τεχνολογίας και της σύγχρονης πολιτικής – ως πολιτικό, θεσμικό και τεχνολογικό φαινόμενο.  

Η τηλεόραση, αγαπητέ αναγνώστη, είναι ένας θεμελιώδης θεσμός της κοινωνίας που δομεί ένα πολιτικώς και ηθικώς κορυφαίο «αναγκαίο κακό» για τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο κόσμος δίχως τηλεόραση θα ήταν μάλλον καλύτερος με πολιτικούς και ηθικούς όρους – λιγότερο ηλίθιος και περισσότερο σύνθετος, λιγότερο ολοκληρωτικός και περισσότερο ανθρώπινος και πραγματιστικός, αντί για εικονικός και άκρως ιδεολογικός και μαρκετίστικος! Λιγότερο ερμηνευτικά διαστροφικός και ίσως λιγότερο αφαιρετικά ρητορικός και αφύσικος. Λιγότερο μυθοπλαστικός και παραμορφωτικός της πραγματικότητας!

Αλλά… αλλά ο μεταμοντέρνος κόσμος μας εξελίσσεται στη βάση της αρχαιολογίας και γενεαλογίας του μαζικού τηλεοπτικού φαινομένου, που αποτελεί τη βάση, την κοινωνική μήτρα αν προτιμάς, τόσο της σύγχρονης ηθικής, όσο και της σύγχρονης πολιτικής. Με αυτή την έννοια αποκάλεσα την τηλεόραση «αναγκαίο κακό». Το σύγχρονο «Κουτί της Πανδώρας» που διαμορφώνει με φοβικό και άκρως προπαγανδιστικό, μαζικό τρόπο τάξεις πραγμάτων, δια της διαδικασίας της σεκιουριτοποίησης – επί της οποίας έχω αναφερθεί εκτενώς κατά το παρελθόν.

Πρόκειται για ένα «πιθάρι» σαν αυτό της Πανδώρας που διατηρεί μέσα του την ελπίδα, η οποία σαν βγει έξω μετατρέπεται σε «τυφλή ελπίδα», σαν εκείνη του τιμωρημένου Προμηθέα: «Ποιό είναι το αμάρτημά σου», τον ρωτά ο Χορός. «Έκανα τους θνητούς να πάψουν να προβλέπουν το θάνατό τους ως μοιραίο», αποκρίνεται! «Και τι φάρμακο βρήκες γι’ αυτό;» ρωτά ξανά ο Χορός. «Τους έδωσα τυφλές ελπίδες», απαντά εκείνος, ανοίγοντας για μια στιγμή το «Κουτί της Πανδώρας». Κλείνοντας, δηλαδή, για μια στιγμή την TV, για να την ξανανοίξει γρήγορα, έτσι ώστε η ελπίδα να επιστρέψει στην «φυσική» της, σύγχρονη θέση. Από την φυσική, ανθρώπινη ύπαρξη, στην εικονική προέκταση αυτής: ακριβώς μέσα στο κουτί, το χαζοκούτι!           

Δεν έχω «δικαίωμα» να μιλώ για ριζοσπαστικό εκδημοκρατισμό και πλουραλισμό, στο πλαίσιο ενός καθαρού και διάφανου πολιτικού και κοινωνικού αγωνισμού, αν παράλληλα δεν θέτω το μέγα πολιτικό ζήτημα της τηλεόρασης!

Το τηλεοπτικό φαινόμενο στην Ελλάδα, το οποίο αποτελεί βασικό στοιχείο και παράγοντα της πολιτισμικο-οικονομικής κρίσης στην χώρας μας, απαιτεί αμέσως ρύθμιση, σε μια εντελώς νέα, εναλλακτικά ηγεμονική βάση, στο βαθμό που ενδιαφερόμαστε να αντιμετωπίσουμε με κοινωνικά προοδευτικούς όρους το σοβαρό Κοινωνικό Ζήτημα που έχει προκαλέσει και ενισχύει η διαδικασία πτώχευσης και φτωχοποίησης.

Τι σημαίνει, με μια κουβέντα, αυτό;  Μετατροπή της τηλεόρασης από χαζοκούτι σε απομυθοποιητική συσκευή του «Κουτιού της Πανδώρας»! Και πώς γίνεται αυτό; Μα, από την μια πλευρά, με την επιστροφή της ερευνητικής και κριτικής δημοσιογραφίας στην τηλεόραση, στη θέση της προπαγανδιστικά ρητορικής και στομφώδους αφήγησης, του χυδαίου lifestyle, του ηθικισμού, της προστριβής στον καραγκιοζμπερντέ των τηλεπαραθύρων απλώς και μόνον για το σόου που φέρνει «νούμερα», καθώς και στη θέση του πολιτικάντικου πιθηκισμού! Ενώ από την άλλη, με την μετατροπή του ψυχαγωγικού προγράμματος από «αποχαυνωτικό» που είναι σε μεγάλο βαθμό σήμερα σε ποιοτικό, με την δημιουργική, ευρωπαϊκή έννοια και όχι με την λαϊκιστική, εθνικιστική, ή χολιγουντιανή και Χολιγουντανατολική! Με την έννοια του Μάνου Χατζιδάκι, ας πούμε - για να συνεννοηθούμε κάπως - στο πιο σύγχρονο (: αντι-ρομαντισμός) ως γενική αφήγηση, η οποία να υπηρετεί τον βιο-οικονομικό προσανατολισμό της τρέχουσας κουλτούρας.

Αν η τηλεόραση στην Ελλάδα της κρίσης προσανατολιστεί σε μια απομυθοποιητική, δημιουργική, έντονα δομικά κριτική, αλλά όχι προπαγανδιστική και χυδαία, αφήγηση, θα έχει να προσφέρει πολλά στην υπόθεση της ανάκαμψης, με πλουραλιστικούς όρους εκδημοκρατισμού και κοινωνικής προόδου. Το «αναγκαίο κακό»-μας δεν εξανθρωπίζεται και δεν πρέπει να «ενδώσουμε» και να παραδοθούμε, όσοι ασχολούμαστε με αυτό, στον μύθο του εξανθρωπισμού του! Η τηλεόραση είναι και θα παραμείνει «κοινωνικό τερατούργημα», το οποίο ωστόσο θα μπορούσε να αποκτήσει προοδευτική έννοια αποκλειστικά ως γενικός απομυθοποιητικός μηχανισμός του εαυτού της. Στο βαθμό, δηλαδή, που η λογική (οι λογικές) των «νεκρών πραγμάτων», της «ομορφιάς της απολυταρχίας και του σκανδαλισμού με κάθε μέσο», του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», του λαϊκισμού, του ωχαδερφισμού, της παραδημοσιογραφίας και της ερμηνευτικά παραμορφωτικής των συμβάντων δημοσιογραφίας, καθώς και του πολιτικού μάρκετινγκ, πάψουν να αποτελούν τον νόμο που κυβερνά τις πολιτικές της τηλεόρασής μας.

Και πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό; Με την κατάρρευση του καθεστώτος που τα δημιούργησε, είναι η εύλογη, αλλά καθόλου ικανοποιητική απάντηση. Με την πολιτική ήττα του καθεστώτος που τα καλλιέργησε για να αναπαράγει την ηγεμονία του μέσα από αυτά, θα ήταν μια μάλλον πιο πραγματιστική απάντηση, αλλά επίσης εξαιρετικά αόριστη, στο βαθμό που δεν εμφανίζονται στο προσκήνιο οι - πολιτικές σε κάθε περίπτωση - δυνάμεις που θα μπορούσαν να υπηρετήσουν με εντιμότητα την απομυθοποίηση του σύγχρονου «Κουτιού της Πανδώρας»…

Δεν είναι αποκλειστικό ζήτημα/προνόμιο των διανοουμένων ή των ειδικών, των νομικών ή των δημιουργών τηλεοπτικών προγραμμάτων, η διαμόρφωση μιας εναλλακτικής τάξης πραγμάτων στην ελληνική τηλεόραση (δημόσια και ιδιωτική), αλλά υπόθεση ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας. Υπόθεση ενός κινήματος για την απελευθέρωση του τηλεθεατή από την κοινωνικά διαβρωτική και πολιτικά διαστροφική δυναμική που περικλείει ο μύθος και η μυθοπλασία της σημερινής τηλεόρασης στην Ελλάδα. Άνθρωποι και λεφτά θα βρεθούν, αν προηγουμένως υπάρξει ένα κίνημα δημοκρατικής και πολιτισμικά βιο-οικονομικής μεταρρύθμισης της ελληνικής τηλεόρασης.     

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.