“Ευρωκαμπάνα” 10 εκατ. Ευρώ στην Ελλάδα για τις παράνομες χωματερές

Αναμενόμενο ήταν η απόφαση για χρηματικό πρόστιμο που επιδίκασε σήμερα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της χώρας μας με το αιτιολογικό της παράβασης των υποχρεώσεων που απορρέουν από την κοινοτική οδηγία «περί των στερεών αποβλήτων» και της μη εφαρμογής προηγούμενης απόφασης που λήφθηκε πριν από εννέα ολόκληρα χρόνια, το 2005.

Ειδικότερα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε την επιβολή ενός κατ’ αποκοπήν ποσού 10 εκατ. ευρώ αλλά και μέχρι την πλήρη εκτέλεση της απόφασης του 2005 χρηματική ποινή, της οποίαςτο ποσό θα εξαρτάται από την πρόοδο στην -εκ μέρους της Ελλάδας- εκτέλεση της απόφασης αυτής και το οποίο θα ανέλθει, ελλείψει τέτοιας προόδου, σε 14 και πλέον εκατ. ευρώ ανά εξάμηνο καθυστέρησης.

Με μια πρώτη απόφαση το 2005 το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ελλάδα παρέβη την οδηγία, επειδή τον Φεβρουάριο του έτους 2004, λειτουργούσαν ακόμα στην επικράτειά της 1.125 χώροι ανεξέλεγκτης διαθέσεως αποβλήτων, η δε παύση της λειτουργίας όλων των παράνομων και ανεξέλεγκτων χώρων διάθεσης αποβλήτων δεν προβλεπόταν παρά για το έτος 2008.

Το 2009, εκτιμώντας ότι η Ελλάδα δεν είχε συμμορφωθεί πλήρως προς την απόφαση του 2005, η Επιτροπή απέστειλε έγγραφο οχλήσεως και, το 2010, συμπληρωματικό έγγραφο οχλήσεως. Εκτιμώντας ότι εξακολουθούσε να υφίσταται πρόβλημα, όσον αφορά τόσο τον αριθμό των χώρων ανεξέλεγκτης διαθέσεως αποβλήτων όσο και την έλλειψη επαρκούς αριθμού κατάλληλων χώρων διαθέσεως αποβλήτων, το 2013 η Επιτροπή αποφάσισε να ασκήσει την παρούσα προσφυγή.

Η Ελλάδα και η Επιτροπή πληροφόρησαν το Δικαστήριο, τον Μάιο του 2014, απαντώντας σε ερώτησή του, ότι, επί συνόλου 293 χώρων ανεξέλεγκτης διαθέσεως αποβλήτων, 70 εξακολουθούσαν να λειτουργούν και 223, μολονότι είχε παύσει η λειτουργία τους, δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί.

Με τη σημερινή απόφασή του το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι στις 29 Δεκεμβρίου 2010, και σύμφωνα με πληροφορίες που παρέσχε η Ελλάδα στο Δικαστήριο τον Μάιο του 2014, η Ελλάδα δεν έλαβε ακόμα όλα τα αναγκαία μέτρα προς εκτέλεση της αποφάσεως του 2005. Υπό τις συνθήκες αυτές, το Δικαστήριο έκρινε ότι δικαιολογείται η επιβολή χρηματικών κυρώσεων στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με το Ευρωδικαστήριο, η εκτέλεση της απόφασης προϋποθέτει την παύση της λειτουργίας των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων, την αποκατάστασή τους στην πράξη (και όχι μόνον τον προγραμματισμό της αποκαταστάσεώς τους), καθώς και τη δημιουργία των αναγκαίων εγκαταστάσεων, προς εξασφάλιση της διαρκούς τήρησης της οδηγίας και της αποφυγής της δημιουργίας νέων χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων.

Το Δικαστήριο αναφέρει ακόμη ότι κρίνει πρόσφορο να προσδιορίσει τη χρηματική ποινή σε εξαμηνιαία βάση, προκειμένου να παρασχεθεί η δυνατότητα στην Επιτροπή να εκτιμά την πρόοδο των μέτρων εκτέλεσης. Έτσι, για το πρώτο εξάμηνο μετά την έκδοση της σημερινής απόφασης, η χρηματική ποινή θα υπολογιστεί με βάση αρχικό ποσό ύψους 14.520.000 ευρώ, από το οποίο θα αφαιρείται ποσό 40.000 ευρώ ανά χώρο ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων, ο οποίος είτε έπαυσε να λειτουργεί, είτε αποκαταστάθηκε και 80.000 ευρώ ανά χώρο, που ταυτόχρονα έπαυσε να λειτουργεί και αποκαταστάθηκε.

Για κάθε επόμενο εξάμηνο, η οφειλόμενη χρηματική ποινή θα υπολογίζεται με βάση το καθορισθέν για το προηγούμενο εξάμηνο ποσό, εφαρμοζόμενων των ίδιων μειώσεων σε συνάρτηση με τις πραγματοποιηθείσες κατά τη διάρκεια του εξαμήνου αυτού παύσεις της λειτουργίας και τις αποκαταστάσεις των ως άνω χώρων.

Η οδηγία περί των στερεών αποβλήτων επιβάλλει στα κράτη- μέλη να εξασφαλίζουν ότι η διάθεση ή η αξιοποίηση των αποβλήτων πραγματοποιείται χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η υγεία του ανθρώπου και χωρίς να βλάπτεται το περιβάλλον.

Επίσης, τα υποχρεώνει να απαγορεύουν την εγκατάλειψη, την απόρριψη και την ανεξέλεγκτη διάθεση των αποβλήτων. Κάθε κάτοχος αποβλήτων οφείλει να τα παραδίδει σε επιχείρηση που διασφαλίζει την αξιοποίηση ή τη διάθεσή τους σύμφωνα με την οδηγία. Κάθε τέτοια επιχείρηση οφείλει να λαμβάνει άδεια της αρμόδιας Αρχής.

—Το ιστορικό

Τον Οκτώβριο 2005 η Ελλάδα καταδικάσθηκε από το Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για τη διάθεση αστικών αποβλήτων σε 1128 τότε Χώρους Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) και έδωσε προθεσμία για την αποκατάστασή τους έως το τέλος του 2008.

Τον Απρίλιο 2009 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε προδικαστική διαδικασία για επιβολή χρηματικών κυρώσεων και τον Ιούνιο 2013 ανακοινώθηκε η εκ νέου παραπομπή της χώρας λόγω μη συμμόρφωσης με την απόφαση του 2005. Είχαν απομείνει 396 (90 ενεργοί και 306 ανενεργοί) από τους 3.036 ΧΑΔΑ που καταγράφτηκαν διαχρονικά.

Η εκδίκαση της υπόθεσης έγινε τον Ιούνιο 2014 και επειδή είχαν ήδη αποκατασταθεί πλήρως στο μεταξύ 103 ΧΑΔΑ, τη μέρα της εκδίκασης (3 Ιουνίου 2014) υπήρχαν 70 ενεργοί ΧΑΔΑ και 223 ανενεργοί (συνολικά 293).

Το Σεπτέμβριο 2014 η Γενική Εισαγγελέας ανακοίνωσε ότι εισηγείται κατ’ αποκοπήν πρόστιμο 22 εκατομμυρίων Ευρώ για τη μη συμμόρφωση με τη δικαστική απόφαση του 2005. Επίσης εισηγήθηκε εημερήσιο πρόστιμο 54.450 ευρώ/ημέρα (μειωμένο σε σχέση με την εισήγηση της Επιτροπής, που ήταν 71.180), που υπολογίσθηκε για τους 293 ΧΑΔΑ που υπήρχαν προς αποκατάσταση τον Ιούνιο και μείωση του ημερήσιου προστίμου κατά 150 ευρώ κάθε φορά που είτε παύει η λειτουργία ενός ενεργού ΧΑΔΑ είτε αποδεικνύεται ότι δρομολογήθηκε η αποκατάσταση ενός ΧΑΔΑ.

—Τι λέει το ΥΠΕΚΑ

Σύμφωνα με το ΥΠΕΚΑ το πρόστιμο μπορεί να απομειωθεί δραστικά, με το ενδεχόμενο ακόμη και πλήρους μηδενισμού του, δεδομένου ότι στο μεσοδιάστημα μέχρι σήμερα αποκαταστάθηκαν πλήρως 48 ΧΑΔΑ, έπαυσε η λειτουργία 31 ΧΑΔΑ και δρομολογήθηκε η αποκατάσταση του συνόλου των υπολοίπων.

Το ΥΠΕΚΑ υποστηρίζει ότι οι ελληνικές αρχές συνεχίζουν τις ενέργειες ολοκλήρωσης του προγράμματος αποκατάστασης των ΧΑΔΑ, με στόχο τον μηδενισμό τους και την πλήρη εξάλειψη της ανεξέλεγκτης διάθεσης. Παράλληλα, διεκδικούν την χρησιμοποίηση των χρηματικών προστίμων για την χρηματοδότηση έργων κατασκευής υποδομών υποκατάστασης των χωματερών, δεδομένο που άλλωστε έχει καταγραφεί ως σύσταση προς την ΕΕ από το Ευρωκοινοβούλιο.

—Η κατάσταση σήμερα

Η τρέχουσα εικόνα του Προγράμματος παύσης λειτουργίας και αποκατάστασης ΧΑΔΑ, έχει ως εξής:

*οι ενεργοί ΧΑΔΑ μειώθηκαν στους 39 (από 70 τον Ιούνιο 2014),

*οι ανενεργοί μειώθηκαν στους 206 (από 223 τον Ιούνιο 2014)

Από τους 39 ενεργούς ΧΑΔΑ, οι 21, δηλαδή το 54% του συνόλου των ενεργών ΧΑΔΑ, βρίσκονται σε νησιά 5 περιφερειών της χώρας και εξυπηρετούν συνολικά περίπου 60.000 κατοίκους δηλαδή μόλις το0,56% του πληθυσμού της χώρας και ποσότητα απορριμμάτων της τάξης των 30.000 τον/έτος.

Συγκεκριμένα, οι ενεργοί ΧΑΔΑ στις Περιφέρειες Ιονίων Νησιών, Αττικής, του Βορείου Αιγαίου και της Κρήτης βρίσκονται σε μικρά νησιά, δηλαδή στα Διαπόντια της Κέρκυρας, την Ύδρα, τα Κύθηρα, Αντικύθηρα και στη Γαύδο, ενώ στο Νότιο Αιγαίο υπάρχουν μεγάλα νησιά όπως η Σαντορίνη αλλά και πολλά μικρότερα νησιά όπως Κάλυμνος, Κάσος, Σίκινος κλπ. με ενεργό ΧΑΔΑ. Οι υπόλοιποι 18 ενεργοί ΧΑΔΑ (46%) εντοπίζονται στην Πελοπόννησο, Δράμα και Νότια Εύβοια.

Η συνολική επίδοση του προγράμματος εξάλειψης των ΧΑΔΑ μέχρι και το Νοέμβριο 2014 έχει ως ακολούθως:

*  Ποσοστό παύσης λειτουργίας ενεργών ΧΑΔΑ σε σχέση με τον Οκτώβριο 2010: 84,3%.

Η συνολική επίδοση του προγράμματος εξάλειψης των διαχρονικά καταγεγραμμένων ΧΑΔΑ:

*  Ποσοστό αποκατεστημένων ΧΑΔΑ σε σχέση με το σύνολο των καταγεγραμμένων: 92%.

Συνεπώς, διαχρονικά, η συνολική πρόοδος των ενεργειών για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεξέλεγκτης διάθεσης είναι συστηματική και αξιόλογη και το πρόγραμμα ολοκληρώνεται.

Για όλες τις περιοχές υπάρχουν δρομολογημένα ή υλοποιούμενα έργα τελικής ή/και μεταβατικής διαχείρισης. Το σύνολο των 245 ΧΑΔΑ έχει διασφαλισμένη χρηματοδότηση.

Η τρέχουσα πρόοδος των έργων αποκατάστασης έχει ως ακολούθως:

*Αριθμός εκτελούμενων αποκαταστάσεων (με σύμβαση και ανάδοχο): 63 (25,7%)

*Αριθμός αποκαταστάσεων ΧΑΔΑ σε φάση δημοπράτησης: 127 (51,9%)

*Αριθμός ΧΑΔΑ σε φάση ολοκλήρωσης μελετών: 55 (22,4%)

Η εκτίμηση της εξέλιξης της ολοκλήρωσης των έργων αποκατάστασης των υπολειπόμενων ΧΑΔΑ έχει ως ακολούθως:

*25 ΧΑΔΑ αποκαθίστανται εντός του 2014

*220 ΧΑΔΑ θα αποκατασταθούν εντός του 2015

—Αρμοδιότητα της Αυτοδιοίκησης

Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, η διαχείριση των αστικών αποβλήτων αποτελεί ευθύνη και αρμοδιότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης (Δήμοι, Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων και σε ορισμένες περιπτώσεις Περιφέρεια), με την κεντρική διοίκηση να διατηρεί ρόλο επιτελικό, νομοθέτησης, περιβαλλοντικής αδειοδότησης ανάλογα με την κατηγορία, ελεγκτικό, χρηματοδοτικό και εν γένει παρακολούθησης της ορθής εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Κατά συνέπεια, το Υπουργείο δεν έχει άμεση αρμοδιότητα και εμπλοκή στις επιλογές των αρμοδίων φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Σημειώνεται ότι προϋπόθεση για την εξάλειψη της ανεξέλεγκτης διάθεσης είναι να λειτουργεί δίκτυο υποδομών ώστε κάθε Δήμος να έχει πρόσβαση σε νόμιμη εγκατάσταση διαχείρισης αποβλήτων. Παράλληλα με την ολοκλήρωση των αντίστοιχων έργων ΠΕΣΔΑ προωθείται, με βάση τις προτάσεις των οικείων ΟΤΑ, μεμονωμένα ή σε συνδυασμό:

*η μεταφορά των απορριμμάτων σε νόμιμα λειτουργούσες εγκαταστάσεις διαχείρισης γειτονικών περιοχών,

*η λειτουργία προσωρινών έργων διαχείρισης, όπως π.χ. μεμονωμένες εγκαταστάσεις μηχανικής διαλογής στερεών αστικών αποβλήτων, συστήματα κομποστοποίησης προδιαλεγμένων οργανικών ή διαχωρισμένων στερεών αστικών αποβλήτων, δεματοποιητές υπολειμμάτων και χώροι προσωρινής αποθήκευσης, και

*η εντατικοποίηση της Διαλογής στην Πηγή και της ανακύκλωσης.

Η επιλογή της προσφορότερης εναλλακτικής λύσης εξαρτάται από το συνολικό κόστος διαχείρισης, τα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής και την κρισιμότητα του εκάστοτε χρονοδιαγράμματος σε συνάρτηση με το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των υποδομών του ΠΕΣΔΑ προς τελική εξυπηρέτηση των Δήμων.

Το ΥΠΕΚΑ, αναφέρει ότι έχει ήδη προχωρήσει -στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του- σε συγκεκριμένες ενέργειες, όπως:

α) αποτύπωση της περιβαλλοντικής κατάστασης πολλών περιοχών, μέσω των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος,

β) εξεύρεση προσωρινού αποδέκτη για τη νόμιμη διάθεση των απορριμμάτων, με την έγκριση, από κοινού με το Υπουργείο Εσωτερικών, της προσωρινής μεταφοράς των απορριμμάτων,

γ) εκκίνηση ή/και επιτάχυνση τοπικών προγραμμάτων της ανακύκλωσης συσκευασιών,

δ) χρηματοδότηση των έργων διαχείρισης αποβλήτων, των έργων αποκατάστασης ΧΑΔΑ και της δημόσιας δαπάνης για πολλά έργα περιφερειακών σχεδιασμών,

ε) νομοθετικές πρωτοβουλίες και θεσμικές ρυθμίσεις, οι οποίες και θα συνεχισθούν.

—Οι υποδομές σήμερα

Λειτουργούν 75 Χώροι Υγειονομικής Ταφής, δίκτυο 54 Σταθμών Μεταφόρτωσης, συστήματα διαλογής στην πηγή συσκευασιών για περίπου 85% του πληθυσμού, 31 Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών, καθώς και 4 Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων.

Υλοποιούνται 19 νέοι ΧΥΤΑ, 17 επεκτάσεις ΧΥΤΑ και 34 ΣΜΑ. Επίσης, προς υπογραφή σύμβασης είναι οι μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων στην Πελοπόννησο, Δυτική Μακεδονία, Ηλεία, Σέρρες και Ήπειρο, ενώ εξελίσσονται οι διαγωνισμοί για τις ΜΕΑ Αλεξανδρούπολης, Αιτωλοακαρνανίας, Θήβας και Φωκίδας (ΟΕΔΑ).

Πίνακας 1. ΧΑΔΑ ανά Περιφέρεια (Νοέμβριος-2014)

Περιφέρεια	Τρέχουσα κατάσταση των 396 ΧΑΔΑ			Υπόλοιποι προς αποκατάσταση
	Ενεργοί	Ανενεργοί	Αποκατεστημένοι	10ος2012	3ος2013	5ος2013	8ος2013	12ος2013	4ος2014	11ος2014
Αν. Μακεδονία-Θράκη	1	7	5	13	13	13	13	12	11	8
Κεντρική Μακεδονία	0	52	19	71	69	67	66	66	64	52
Δυτική Μακεδονία	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
Ήπειρος	0	1	38	39	30	22	10	6	2	1
Θεσσαλία	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
Ιόνια Νησιά	3	7	4	14	14	14	14	10	10	10
Δυτική Ελλάδα	4	8	7	19	16	15	15	12	12	12
Στερεά Ελλάδα	3	10	57	70	68	66	66	54	35	13
Αττική	3	9	6	18	18	18	18	18	18	12
Πελοπόννησος	10	72	0	82	82	82	82	82	82	82
Βόρειο Αιγαίο	2	7	2	11	11	11	9	9	9	9
Νότιο Αιγαίο	12	32	7	51	49	49	49	49	46	44
Κρήτη	1	1	6	8	8	8	7	5	4	2
ΣΥΝΟΛΟ	39	206	151	396	378	365	349	323	293	245

 Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα του σχεδίου δράσης από τον Οκτώβριο 2010 μέχρι και το Νοέμβριο 2014.

Πίνακας 2. Συνολικά αποτελέσματα παύσης λειτουργίας και αποκατάστασης ΧΑΔΑ

	ΑΡΙΘΜΟΣ ΧΑΔΑ
		Οκτ 2010	Μαρ 2011	Ιουν 2011		Οκτ 2012	Μαι 2013	Αύγ 2013	Δεκ 2013		Απρ 2014	Νοε 2014
Ενεργοί ΧΑΔΑ		249	99	82		78	73	71	70		70	39
Αποκατεστημένοι ΧΑΔΑ		2343	2358		2358	2641	2672	2688	2714    2744			2792
Ανενεργοί ΧΑΔΑ σε διαδικασία αποκατάστασης		444	579	596		318	292	278	253	223		206
Σύνολο ΧΑΔΑ που χρήζουν αποκατάστασης		693	678	678		396	365	349	323	293		245

πηγή