Αντέχει η ευρωζώνη την Ελλάδα και αντέχει η Ελλάδα την ευρωζώνη;

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου *

Ποιο είναι το ερώτημα που απασχολεί αυτόν τον καιρό τα ΜΜΕ διεθνώς; Αν η ευρωζώνη αντέχει τον διαμελισμό της με την έξωση της Ελλάδας, που καταλήγει στο ότι θα ήταν καλύτερα η χώρα να παραμείνει στην ευρωζώνη με την εισαγωγή ωστόσο ενός διπλού νομισματικού(: καθεστώς παράλληλων πληρωμών)! Επίσης τα διεθνή ΜΜΕ θέτουν το ζήτημα αν η υπόλοιπη Ευρώπη έχει πλέον οχυρωθεί έναντι της Ελλάδας και αν η ΕΚΤ έχει πλέον εργαλεία στη διάθεσή της για να ακρωτηριάσει την ευρωζώνη, κόβοντας ουσιαστικά από το σώμα της την Ελλάδα!

Ποιο είναι το ερώτημα που απασχολεί την ελληνική κοινή γνώμη; Αν η Ελλάδα αντέχει την μεγέθυνση της εσωτερικής υποτίμησης σε ένα περιβάλλον  λιτότητας, ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας και απαξίωσης της εργασίας! Αν η Ελλάδα αντέχει πλέον τον αυταρχικότερο «αυταρχικό νεοφιλελευθερισμό», με την μορφή του άρρητου οικονομικού συγκεντρωτισμού Βερολίνου-Βρυξελλών, όπως τον ορίζει και διαπραγματεύεται η πρακτική του κ. Σόϊμπλε!

Ποιο, ωστόσο, είναι το πραγματικό πολιτικό πρόβλημα; Αν η ευρωζώνη αντέχει την σοσιαλ-δημοκρατία, την οποία εδώ και δεκαετίες δεν εκφράζει πλέον η ευρωπαϊκή κεντροαριστερά, αλλά η Ευρωπαϊκή Αριστερά!

Ως προς το πρώτο κοινωνικοοικονομικό (ποζιτιβιστικό, άρα και πολιτικώς «ελαφρύ» ερώτημα) υπάρχουν δύο τοποθετήσεις: Την μια εκφράζει ο Γιάννης Βαρουφάκης, ισχυριζόμενος πως η ευρωζώνη δεν αντέχει τον διαμελισμό της και εξηγώντας πως «μόλις μπει στο μυαλό του κόσμου ότι η νομισματική ένωση δεν διαρκεί για πάντα, θα αρχίσει η σπέκουλα... ποια (χώρα) θα είναι η επόμενη; Αυτή η ερώτηση είναι ο διαλύτης της νομισματικής ένωσης. Αργά ή γρήγορα θα αρχίσουν να αυξάνονται τα επιτόκια, να κλιμακώνονται οι πολιτικές εντάσεις, να τρέπονται σε φυγή κεφάλαια»! Την άλλη εκφράζει ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, ο οποίος ισχυρίζεται ότι «η ευρωζώνη διαθέτει πλέον καλύτερους μηχανισμούς από ό,τι στο παρελθόν για να αντιμετωπίσει μια νέα ελληνική κρίση χρέους», δηλώνοντας παράλληλα ότι η Ελλάδα [αλλά μήπως και η ευρωζώνη;] «θα εισέλθει σε αχαρτογράφητα νερά εάν η κατάσταση επιδεινωθεί».

Ως προς το δεύτερο, επίσης κοινωνικοοικονομικό ερώτημα με δύο ωστόσο παραμέτρους μια ηθική και μια prudential (γνωστική/ορθολογική), η απάντηση είναι: (α) είτε «ναι μπορεί», πράγμα που αντιφάσκει με την ηθική και την λογική, καθώς καμία απολύτως χώρα στον κόσμο δεν έχει αντέξει τόσο μεγάλη εσωτερική υποτίμηση - ούτε υπάρχει κάποιο επιστημονικό δεδομένο για να μας πείσει πως μπορεί - σε περιόδους ειρήνης, είτε (β) «δεν μπορεί» πράγμα μάλλον συμβατό με την τρέχουσα ηθική και την επιστημονική ή ιστορική εμπειρία της ανθρωπότητας. Ωστόσο τι σημαίνει «δεν μπορεί»; Σημαίνει πως η Ελλάδα δεν μπορεί να  υπάρξει ως δημοκρατική, αστική πολιτεία, με τις μεταρρυθμίσεις που επιχειρεί να επιβάλει το ευρωπαϊκό κέντρο του «αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού». Ή, με απλοϊκές κουβέντες, η χώρα μας δεν μπορεί να υπάρξει ως δημοκρατική πολιτεία εάν οι μισθοί και οι συντάξεις κατέβουν και άλλο και έρθουν στο επίπεδο της Λιθουανίας με την αγορά του σουπερμάρκετ να κινείται στο επίπεδο της Σουηδίας!

Εγώ, αναγνώστη μου, δεν κινούμαι στο «αφρό». Είμαι τέκνο του γερμανικού ποζιτιβισμού και δεν σου κρύβω πως τον χρησιμοποιώ επαγγελματικά είτε ως σύμβουλος κυβερνήσεων και δημόσιων οργανισμών, είτε ως σύμβουλος επιχειρήσεων, αλλά δεν στοχάζομαι μέσω αυτού, δεν άσκησα δημοσιογραφία με αυτόν και δεν επικοινώνησα σχεδόν ποτέ μαζί σου με αυτόν. Δεν με ενδιαφέρει να σού δείξω ένα ποτήρι είτε μισογεμάτο, είτε μισοάδειο! Δεν σου πουλώ κάτι (ιδεολογία, θρησκεία, ηθικισμό, εθνικισμό, κόμμα, τεχνοκρατική νομιμοποίηση αποφάσεων, ή κάποιο άλλο προϊόν), ούτε επιχειρώ κριμένος πίσω από ένα πέπλο άγνοιας της πραγματικότητας και λαθροχειρώντας με την αλήθεια να νομιμοποιήσω πολιτικά μια πρακτική ή μια άποψη και κριτική.

Έτσι καταλήγω να κάνω κονστρουκτιβισμό σε όλες του τις μορφές, ακλουθώντας τις βασικές κατευθύνσεις των Bourdieu, Foucault και William E. Connolly στην δόμηση πολιτικής κριτικής. Αυτή η προσέγγιση με οδηγεί να θεωρήσω πως το κρίσιμο ερώτημα της εποχής σε ό, τι αφορά στην Ελλάδα ως παράγοντα και στην ευρωζώνη ως δομή (υπο-δομή της διακυβέρνησης της ΕΕ) είναι αν η ευρωζώνη αντέχει την δημοκρατία, το οποίο με πολιτικούς όρους σημαίνει: αντέχει η ευρωζώνη την σοσιαλ-δημοκρατία;  

Αυτό είναι το κρίσιμο πολιτικό ερώτημα, το οποίο σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο σημαίνει: (απο)δέχεται η ευρωζώνη μηχανισμούς περιορισμού των καταστροφικών συνεπειών μιας καπιταλιστικής κρίσης; Είναι ικανή ως δομή να διαχειριστεί μια σοβαρή κρίση συσσώρευσης και άρα κερδοφορίας σαν αυτή που ταλανίζει το εσωτερικό της με εμφατικό παράδειγμα την Ελλάδα;

Οι μεταρρυθμίσεις είναι δύο ειδών: (α) αυτές που έρχονται να διορθώσουν τον μηχανισμό κερδοφορίας αυξάνοντας τον ρυθμό συσσώρευσης με αναδιανομή από κάτω προς τα επάνω και τους μισθωτούς, τους συνταξιούχους, τους επαγγελματίες και τους μικρούς επιχειρηματίες να πλήττονται ζωτικά και (β) αυτές που έρχονται να διορθώσουν το Κοινωνικό Ζήτημα που προκάλεσαν οι (α), ώστε με αναδιανομή από πάνω προς τα κάτω αυτή τη φορά να αναθερμανθεί η ζήτηση, να κλείσει η ψαλίδα της ανισότητας, να υποστηριχτεί η κοινωνική συνοχή και να μπουν τα θεμέλια παραγωγικής ανασυγκρότησης. Η σχέση (α) και (β) είναι διαλεκτική. Και οι δύο μορφές μεταρρυθμίσεων πραγματοποιούνται με Σχέδιο (: κρατική ή υπερεθνική παρέμβαση-μετανεωτερισμός) και δεν είναι αποτέλεσμα της ελεύθερης αγοράς. Στην Ελλάδα το Σχέδιο (α) εκπόνησε και εποπτεύει η τρόικα, ενώ το Σχέδιο (β) δεν μπορεί παρά να εκπονήσει - ή να αποτελέσει το κυρίαρχο μέρος κατά την υπερεθνική του εκπόνηση - η ελληνική κυβέρνηση, για να διορθώσει τις δραματικές κοινωνικές συνέπειες από την εφαρμογή του (α).

Τι συμβαίνει εδώ αυτή τη στιγμή; Οι παράγοντες της τρόικας (οι θεσμοί ΕΕ και ΕΚΤ και το ΔΝΤ) ισχυρίζονται πως το (α) δεν ολοκληρώθηκε και άρα η οικονομία δεν εξυγιάνθηκε, δηλαδή δεν έχουν γίνει όλες οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που θα απαιτούντο ώστε να αυξηθεί σημαντικά η υπεραξία της εργασίας και σταθεροποιηθεί μια σημαντική μεγέθυνση του ποσοστού κέρδους (αύξηση γύρω στο 35-40%). Από την άλλη η κυβέρνηση Τσίπρα ισχυρίζεται πως η διαδικασία εσωτερικής υποτίμησης, όχι μόνον δεν πέτυχε  τα αποτελέσματα που επαγγέλθηκε στα δημοσιονομικά και στην αγορά - αντιστρέφοντας τον κύκλο της συσσώρευσης - αλλά στην ουσία αποδεκάτισε τις πηγές της ελληνικής εθνικής οικονομίας με την χρόνια βαθιά ύφεση που επέφερε. Και τι ζητεί; Μέχρι το Ιούνιο παράλληλα με κάποια νεοφιλελεύθερα μέτρα που εμπεριέχονται στο πρόγραμμα (μνημόνιο) της τρόικας, να υπάρξουν και σοσιαλ-δημοκρατικές κρατικές παρεμβάσεις στην Ελλάδα, για να αντιμετωπιστεί στοιχειωδώς το οξύ Κοινωνικό Ζήτημα που έχει προκληθεί από την εφαρμογή του (α) - στρατηγική «σοκ και δέος».

Αυτό, θεωρητικώς, έχει συμφωνηθεί μεταξύ των «Θεσμών» και της ελληνικής κυβέρνησης. Θεωρητικά… καθώς πρακτικά σού λένε ότι τα λεφτά για την χρηματοδότηση ενός «κράτους ευημερίας» στην Ελλάδα, θα βγουν από την εκμετάλλευση της υπεραξίας στην Ελλάδα, αποκλειστικά! Και σαν να μην έφτανε αυτό προσθέτουν: η αναχρηματοδότηση του ελληνικού χρέους θα γίνεται από την εκμετάλλευση της υπεραξίας εθνικών πόρων, που έχουν ωστόσο ήδη απολέσει μεγάλο μέρος της αξίας τους και άρα δεν αποδίδει/συμφέρει μεσοπρόθεσμα στο κράτος η ιδιωτικοποίησή τους, όπως και από την υπεραξία της εργασίας, η οποία έχει ήδη χάσει σίγουρα περισσότερο από το 30% της τιμής της!

Δηλαδή, πρακτικά σού λένε: η σοσιαλ-δημοκρατία στο πλαίσιο της ευρωζώνης και μάλιστα σε μια χώρα χρεοκοπημένη και υπό μακροχρόνια ύφεση και σοβαρή παραγωγική και διαθρωτική δυσλειτουργία, δεν έχει πολιτική θέση, αν και σύμφωνα με την πολιτική οικονομία μόνον αυτή θα μπορούσε να σώσει την καπιταλιστική λειτουργία στην καταστρεμμένη ελληνική εθνική οικονομία! Στην πραγματικότητα, αναγνώστη μου, αυτά τα παράδοξα που βιώνεις αυτή την περίοδο, με την άσκηση ενός υπεραυταρχικού νεοφιλελευθερισμού από την πλευρά της ευρωζώνης, κατατείνουν στην βραχυκύκλωση του καπιταλισμού στο εσωτερικό της χώρας και στην αποδιοργάνωση των μηχανισμών που αναπαράγουν τις καπιταλιστικές σχέσεις (καπιταλιστική δομή)!

Και τι συμβαίνει σε μια χώρα όπου μια κρίση υπερσυσσώρευσης μετατρέπεται σε γενικευμένη κρίση των καπιταλιστικών σχέσεων; Καταλύεται η δημοκρατία με την έννοια του δημοκρατικού αστικού κοινοβουλευτισμού. Εάν η ευρωζώνη επιμείνει μέχρι τον Ιούνιο στην εκβιαστική στρατηγική της προς την κυβέρνηση Τσίπρα, ουσιαστικά θέτει σε άμεσο κίνδυνο τον δημοκρατικό κοινοβουλευτισμό στην Ελλάδα. Και εάν η Ελλάδα θυσιάσει πλήρως το δημοκρατικό της πολίτευμα για να υπηρετήσει την καπιταλιστική ανασυγκρότηση, θα έχει πληγεί ανεπανόρθωτα το δημοκρατικό ιδεολόγημα και ο μετανεωτερικός ευρωπαϊσμός στην ΕΕ.

Η μοναδική δημοκρατική απάντηση στο  ερώτημα «αντέχει η ευρωζώνη την Ελλάδα και αντέχει η Ελλάδα την ευρωζώνη;» είναι: σοσιαλ-δημοκρατία στην Ελλάδα με ένα Σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης και εκδημοκρατισμού, το οποίο θα έπρεπε ήδη να επεξεργάζεται και να ολοκληρώνει ένας νέος (ad hoc) υπερεθνικός-ευρωπαϊκός θεσμός με το ελληνικό κράτος να συμμετέχει κυριαρχικά σε αυτόν και να έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο στο (δεκαετές)  Σχέδιο. Αντί για αυτό εταίροι-πιστωτές, «Θεσμοί» και ΔΝΤ εκβιάζουν για μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο ενός προγράμματος, που καταψήφισε ο ελληνικός λαός, έναντι δόσεων για να μην έχουμε ξανά «πιστωτικά γεγονότα»!

Ουσιαστικά δεν πρόκειται πλέον ούτε για απλό και συνήθη πια εκβιασμό: πρόκειται για εξαναγκασμό της κυβέρνησης-Τσίπρα στην υιοθέτηση ενός διπλού νομισματικού, με θεσμική παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη ασφαλώς, όπου το τραπεζικό της σύστημα θα βρίσκεται υπό ένα ειδικό, προσωρινό, περιοριστικό (ατομικό) καθεστώς. Έτσι στην ήδη μεγάλη εσωτερική υποτίμηση θα προστεθεί και εξωτερική στην ουσία υποτίμηση και θα μπορέσουν να εφαρμοστούν και μια σειρά σοσιαλ-δημοκρατικά μέτρα!

Προσωπικά, είμαι αντίθετος σε αυτήν την «σοσιαλ-δημοκρατία»! Με ένα σύστημα παράλληλων πληρωμών θα μεγεθύνεις ουσιαστικά την ανισότητα στην χώρα μεταξύ του ενός τρίτου που διαθέτει ευρώ και του υπολοίπου των δύο τρίτων - που δεν διαθέτει - για να εφαρμόσεις ένα σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο για τους δραματικά φτωχοποιημένους; Ναι, αλλά μέσω της φορολογίας το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο θα μπορούσε να γενικευτεί και να συμπεριλάβει και τους πλούσιους! Μπορεί… αλλά δεν συμφωνώ!

Είναι ανήθικο και τρομερά εκδικητικό για τα χαμηλά και μικρομεσαία στρώματα του ελληνικού πληθυσμού, τα οποία ασφαλώς δεν αποτέλεσαν τους παράγοντες που οδήγησαν την Ελλάδα στην χρεοκοπία. Είναι μέρος της κοινωνικής και οικονομικής παθογένειας, αλλά όχι οι παράγοντες που προκάλεσαν το διαθρωτικό πρόβλημα και την κρίση! Το διπλό νομισματικό στην Ελλάδα δεν μπορεί να είναι προϊόν μιας έντιμης συμφωνίας μεταξύ των εταίρων στην Ευρωζώνη. Δεν αποτελεί έντιμη λύση! Ούτε θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν αντίτιμο για την δημιουργία ενός welfare συστήματος στα ερείπια της εθνικής μας οικονομίας! Ή θα στηριχθεί η σοσιαλ-δημοκρατία στην Ελλάδα (prudentially and ethically) με ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά μέσα και άμεσες επενδύσεις, ή η κυβέρνηση-Τσίπρα θα πρέπει να προχωρήσει σε εκλογές, θέτοντας το ζήτημα της πλήρους αποχώρησης της Ελλάδας από την οικονομική και νομισματική ένωση και το ζήτημα της αναθεώρησης των σχέσεων μας με όλους τους θεσμούς της Δύσης, έτσι ώστε η σχέση να γίνει περισσότερο ωφέλιμη και «δημιουργική» για την Ελλάδα. Μεταξύ διπλού νομισματικού και εξόδου από την οικονομική και νομισματική ένωση «ψηφίζω» αξιοπρέπεια: δηλαδή πλήρη Έξοδο, με την εφαρμογή ενός αυθεντικού σοσιαλ-δημοκρατικού συστήματος – του μοναδικού που αποδεδειγμένα ιστορικώς υποστηρίζει την αξιοπρέπεια των ανθρώπων, παντρεύοντας την ισότητα με την ελευθερία. 


* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.