Σοκαρισμένη η διεύθυνση ειδήσεων του MEGA λάμβανε το πολιτικό ρεπορτάζ του απεσταλμένου της από το Βελιγράδι ή/και το Ζάγκρεμπ κατά την πρώτη περίοδο του πολέμου που διέλυσε τη Γιουγκοσλαβία. Ένα ρεπορτάζ που δεν παραγόταν στο «μέτωπο» - το οποίο δεν είχε πάρει ακόμη γενικευμένη φωτιά - αλλά ούτε σε κυβερνητικά ή αλλά γραφεία παραγωγής ειδήσεων προς εξυπηρέτηση κάποιας προπαγανδιστικής γραμμής. Δεν έμοιαζε με τις ειδήσεις του Reuters και του Associated Press από την περιοχή. Είχε σημαντικές διαφορές ως προς τα πραγματικά συμβάντα και τις προεκτάσεις τους.
Ήταν ένα ρεπορτάζ που αγνοούσε συνειδητά το Reuters και το Associated Press, όπως και οποιαδήποτε άλλη παράγωγη πηγή ειδήσεων και ενδιαφερόταν αποκλειστικά για την πρωτογενή, αυθεντική, συνήθως off-the-record πηγή σε ξενοδοχεία, ταβέρνες, αυτοκίνητα, ακόμη και απίθανους χώρους, όπου υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι, στρατιωτικοί, διπλωμάτες και επαναστάτες-αποσχιστικοί με συναντούσαν. Δεν ήταν εύκολες οι συναντήσεις αυτές και οι περισσότερες δεν θα πραγματοποιούνταν χωρίς την ολόθερμη βοήθεια ελλήνων διπλωματών, «μεταφραστών» και κάποιων άλλων ελλήνων και ξένων που γνώριζαν καλά πρόσωπα και πράγματα. Αυτοί ήταν η εγγύηση πως αυτά που μάθαινα ήταν για να διαμορφώσω προσωπική άποψη για τα γεγονότα και όχι για αποσπασματική-προπαγανδιστική χρήση. Στο βαθμό που κέρδιζα την εμπιστοσύνη ενός μεγάλου εύρους εκ των αντιπάλων-πρωταγωνιστών στο γιουγκοσλαβικό δράμα της διάλυσης, μπορούσα να κρίνω σωστά (και μάλλον αμερόληπτα) πολιτικές, στρατιωτικές και διπλωματικές κινήσεις και να «προβλέψω» πρωτοβουλίες ή να προβλέψω το πιθανό αποτέλεσμα πρωτοβουλιών σε Ομοσπονδιακό και διεθνές επίπεδο. Με άλλα λόγια, να διηγηθώ τι συμβαίνει πραγματικά (ανταγωνιστικά) και τι μέσα σε αυτό είναι η είδηση των ημερών ή της ημέρας.
Μα, αυτό δεν είναι ακριβώς «η είδηση»! Λάθος, χωρίς αυτό δεν μπορεί να παραχθεί καμία απολύτως είδηση. Η μετάδοση της είδησης εμπεριέχει και τον κώδικα για τη διαμόρφωση μηνύματος από τον αποδέκτη - τον τηλεθεατή στην περίπτωσή μας. Η μάθησή μου στη γιουγκοσλαβική κρίση, δομούσε ένα σφαιρικό γνωστικό μοντέλο για να κρίνω τι είναι είδηση και τι δεν είναι. Τι είναι αυτό που μια προπαγανδιστική δομή σχηματίζει και ορίζει σαν Ψευδές ή αληθές. Πώς, εσύ ο πολιτικός παράγοντας, για να ορίσεις την αληθινή είδηση, διασπείρεις - εσύ ο ίδιος - ψευδείς ειδήσεις, με φορέα τον δημοσιογράφο, χωρίς ασφαλώς να νοιάζεσαι για το κύρος του.
Ο αποδέκτης της πληροφορίας είναι το κρίσιμο στοιχείο της επικοινωνίας και όχι ο πομπός του μηνύματος (είδηση). Μαζί με το συμβάν που μεταφέρεις ως είδηση είναι ενσωματωμένος και ο κώδικας ερμηνείας του από τον αποδέκτη. Και με αυτή την έννοια οι ψευδείς ειδήσεις - που προβληματίζουν ιδιαίτερα σήμερα, ακόμη και στην Ελλάδα με το περιστατικό της «είδησης για προκήρυξη εκλογών» - κατασκευάζονται όπως ακριβώς οι άλλες!
Κόλαση για τους συναδέλφους μου στο MEGA ήταν οι ανταποκρίσεις μου από τη Γιουγκοσλαβία! Τι να κόψουν και τι να αφήσουν, κατά τη στιγμή που άλλα περιείχαν τα τηλεγραφήματα των διεθνών πρακτορείων! «Διάβαζε τουλάχιστον τι γράφουν για να προσαρμόζεις αυτά που λες», ήταν η παρότρυνση ενός εξαιρετικού και πολύπειρου συναδέλφου, που ασκούσε τότε καθήκοντα διευθυντή. Ενώ εγώ του εξηγούσα πως δεν χρειαζόταν να «διαβάσω» τίποτε μια και ήμουν κάμποσες ώρες της ημέρας στα γραφεία του Reuters, παρακολουθώντας τα «κεντρικά» - και όχι οι δημοσιογράφοι του στην περιοχή - να είναι αυτά που διαμόρφωναν τον κώδικα ερμηνείας κάθε συμβάντος, πλάθοντας τελικά κάθε είδηση. Τα ήξερε και αυτός, αλλά τι να κάνει; Είναι επανάσταση να αγνοήσεις τα διεθνή πρακτορεία. Και η επανάσταση δεν γίνεται από δημοσιογράφους. Ασφαλώς δεν γίνεται και χωρίς αυτούς!
Θέλω με το σημείωμα αυτό να απαντήσω στο σχετικό σχόλιο / «άποψη» υπό τον τίτλο «Ψευδείς ειδήσεις και παραμύθια» της «Εφημερίδας των συντακτών». Ο δημοσιογράφος για να προστατεύσει τον εαυτό του και το κοινό (του) από «ψευδείς ειδήσεις» πρέπει να απεγκλωβιστεί από τον επαγγελματικό του ανταγωνισμό και τις ορθολογικές / κατεστημένες συνθήκες άσκησης του επαγγέλματός του – από τον πολιτικό στην ουσία ανταγωνισμό που διαμορφώνει τον κώδικα ερμηνείας συμβάντων, αλλά και τα συμβάντα αυτά καθ΄ εαυτά ως γεγονότα. Είναι ακριβώς αυτός ο κώδικας που σε καθιστά εν δυνάμει φορέα «ψευδών ειδήσεων», με τον ίδιο τρόπο που σε ορίζει ως έγκριτο λειτουργό της δημοσιογραφίας, που μεταδίδει «μη-ψευδείς ειδήσεις».
Τί να σημαίνει άραγε αυτή η διαφοροποίηση σε προσωπικό επίπεδο για αυτοπροστασία και σεβασμό των αποδεκτών της είδησης (σου); Ποια θα μπορούσε να είναι μακροπρόθεσμα η τύχη αυτού του δημοσιογράφου; Η απάντηση είναι γνωστή. Ας μην κοροϊδευόμαστε, λοιπόν! Οι ψευδείς ειδήσεις είναι η άλλη όψη της δημοσιογραφικής πραγματικότητας. Είναι πραγματικότητα που διαμορφώνει πολιτικά γεγονότα, όπως και οι ειδήσεις που δεν διαψεύδονται, αλλά με μεγαλύτερη ένταση στο μήνυμα κατά την διαδικασία διάψευσης. Αυτό δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Το καινούργιο αυτής της υπόθεσης είναι η ταχύτητα και το εύρος αναμετάδοσης της ψευδούς ειδήσεως, που την καθιστούν μια πανίσχυρη στιγμή «αλήθειας», ικανή να προκαλέσει πολιτικές εξελίξεις σημαντικότερες από τις ειδήσεις που δεν διαψεύδονται επίσημα.
Η φήμη είναι πάντοτε ισχυρότερη από την πραγματικότητα, επειδή αντί για έναν κοινό κώδικα ερμηνείας, χρησιμοποιεί το αιφνιδιαστικό στοιχείο που διαταράσσει αυτόν τον κώδικα. Στον κόσμο μας όπου η (κανονική) πολιτική υποχωρεί, ολοένα και περισσότερο η ζωή θα διαμορφώνεται στο πλαίσιο ψευδών ειδήσεων. Οι ψευδείς ειδήσεις εκφράζουν την αντικανονικότητα - την καταστροφή της κλασικής οντολογίας - στον καταστατικό χαρακτήρα του πραγματικού. Και για αυτό είναι ένα πολύτιμο εργαλείο πολιτικών που εμφορούνται από ολοκληρωτικές αντιλήψεις.
* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.
Προσθέσετε το σχόλιό σας:
0 comments:
Παρακαλώ αφήστε το μήνυμά σας. Προσπαθήστε να σχολιάζετε χωρίς προσβλητικούς και συκοφαντικούς χαρακτηρισμούς. Σχόλια που θα θεωρηθούν συκοφαντικά ή θα περιέχουν βωμολοχίες θα απορρίπτονται.