Πώς τα ακαταλαβίστικα γίνονται κατανοητά και τα γνωστικώς συνεπή ακαταλαβίστικα!...

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου *

Η άνοδος και τελικώς κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού ως πλαίσιο (: πολιτισμός, θεσμική οργάνωση και οικονομία) σχηματισμού του γνωστικού τρόπου αντίληψης (cognitive conceptualization) διαταράσσει σοβαρά το γνωστικό μοντέλο του κάθε ανθρώπου, προκαλώντας κρίση στην αντίληψη της πραγματικότητας και της ικανότητάς του να κρίνει δημιουργικά και μη-αντιδραστικά το λόγο που επιχειρεί να την αναπαραστήσει.

Έτσι περάσαμε από την ιδεαλιστική και την ιδεολογική ερμηνεία - που ασφαλώς απέκλειε κάθε άλλη, διαφορετική -  στον «παρανοϊκό» σχηματισμό νοήματος, όπου διαμορφώνεται μια συμφωνία νοήματος στη βάση μιας απόλυτης μεθοδολογικής (γλωσσικής) αυθαιρεσίας. Δηλαδή, σχηματίζονται αντιλήψεις - και ασφαλώς δομούνται πάνω σε αυτές συναισθήματα και συμπεριφορές - που αγνοούν, όταν δεν σνομπάρουν αλαζονικώς (: βλακωδώς), την αρχαιολογία και γενεαλογία της συγκεκριμένης γνώσης που παράγει συγκεκριμένες τάξεις πράγματων και τάξη στην αντιληπτική οργάνωση των πραγμάτων και των σχέσεων (: πραγματικότητα).

Αυτή η σύγχρονη γενική συμφωνία νοήματος οδηγεί στο να γίνονται κατανοητά, ή καλύτερα να νομίζουμε πως γίνονται κατανοητά, τα ακαταλαβίστικα, τα οποία ωστόσο εκφέρονται ή διατυπώνονται με έναν γλωσσικώς και γνωστικώς απλοϊκό τρόπο. Όσο μάλιστα περισσότερο μεθοδολογικώς αυθαίρετη μέσα στην απλοϊκότητά της είναι η άποψη, τόσο περισσότερο φαίνεται να γίνεται κατανοητή από τους περισσότερους αποδέκτες της. Και αυτό τροφοδοτεί τον λαϊκισμό και τη χυδαιότητα.

Αν υποταχθούμε, όσοι θα μπορούσαμε να αντισταθούμε, σε αυτή την τάση που κυριολεκτικώς εκφράζει το «τέλος της ιστορίας» και την ισοπέδωση του κόσμου, θα έχουμε εκχυδαϊστεί εμείς οι ίδιοι και εκμηδενιστεί ως δημιουργικές, προοδευτικές προσωπικότητες. Θα έχουμε «αυτοκτονήσει» κοινωνικώς και «ευνουχιστεί» ατομικώς.

Ας δούμε ένα παράδειγμα: 

Διαβάζω αυτή τη στιγμή τη συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα «Έθνος», ο πρώην πρωθυπουργός και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου. Ένας πολιτικός που θα μπορούσε με αυθεντικό τρόπο να μιλήσει για την πρόκληση της ελληνικής κρίσης, τη μορφή της και πιθανώς για την εξέλιξή της και να βοηθήσει στον σχηματισμό ενός σύγχρονου πραγματικού και μη-παρανοϊκού γνωστικού μοντέλου στο πλαίσιο (δομή) που αυτή ορίζει. Το κάνει ωστόσο; Ασφαλώς, θα απαντήσουν όλοι όσοι εμφανίζονται να  καταλαβαίνουν τα ακαταλαβίστικα και να αντιδρούν στα γνωστικώς συνεπή, τα οποία αρέσκονται να αποκαλούν «θολά» και «ακαταλαβίστικα». Είναι κατανοητά όσα λέει ο Γιώργος, ασχέτως αν συμφωνείς ή δεν συμφωνείς με τους ισχυρισμούς του. Η γλώσσα του είναι κατανοητή, θα συμφωνήσουν όλοι όσοι δεν έχουν συνείδηση της καθημερινής τους γλωσσικής και κατά προέκταση πολιτικοκοινωνικής τους αλλοτρίωσης.

Εμφανίζονται απολύτως κατανοητά τα απλοϊκά που όχι απλώς συσκοτίζουν την πραγματικότητα, αλλά δομούν ένα παρανοϊκό γνωστικό μοντέλο στον αναγνώστη. Λέει ο Γιώργος - τον οποίο χρησιμοποιώ αυτή τη στιγμή ως παράδειγμα για το πώς τα ακαταλαβίστικα γίνονται κατανοητά - αναγνωρίζοντας πως είναι σχετικά έντιμος και αυτό που λέμε «καλός άνθρωπος» σε αντίθεση με πολλούς άλλους πολιτικούς: «… η μόνη καθαρή έξοδος, είναι αυτή που εγγυάται την έξοδο από την κρίση και την οικοδόμηση μιας επόμενης βιώσιμης ημέρας, απαλλαγμένης από τις παθογένειες ενός πολιτικοοικονομικού συστήματος που μας οδήγησε στην κρίση […] Το τέλος της δανειακής σύμβασης - που ονομάστηκε μνημόνιο, θα υπάρξει. Η κρίση όμως θα παραμείνει όσο δεν κάνουμε ριζοσπαστικές αλλαγές. Δεν είναι θέμα της τρόικας ότι το δημόσιο είναι τροχοπέδη για τον Έλληνα, ότι η δικαιοσύνη αργεί και έχει σοβαρά ελλείμματα, ότι δεν αναμορφώνουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα ώστε να ανταποκρίνεται στις νέες ανάγκες μιας παγκόσμιας οικονομίας, ότι έχουμε το πιο συγκεντρωτικό κράτος και φοβόμαστε την ουσιαστική αποκέντρωση. Για αυτό η κρίση θα συνεχίζεται αν δεν αλλάξουμε».

Απλά και με σαφήνεια δεν τα λέει; Απλοϊκά και απολύτως ασαφώς τα λέει, αλλά οι περισσότεροι θα δηλώσουν πως κατανοούν πλήρως όλα αυτά τα ακαταλαβίστικα για έναν άνθρωπο που ομιλεί και καλλιεργεί μια γνωστικώς συνεπή γλώσσα.

Αν - παραμένοντας στο παράδειγμα – ερχόμουν εγώ να αντιτάξω πως όλα όσα ισχυρίζεται ο κ. Παπανδρέου, ενώ είναι αληθοφανή κατατείνουν στον διαστροφικό έως παρανοϊκό σχηματισμό του γνωστικού μοντέλου του αποδέκτη, καθώς αλλοιώνουν απολύτως την αρχαιολογία και γενεαλογία της γνώσης που έχει διαμορφωθεί από την εμπειρία των κρίσεων αυτής της μορφής, προφανώς μια μεγάλη ίσως μερίδα αναγνωστών θα θεωρούσε πως είμαι «ακαταλαβίστικος» και μια και δεν συμμετέχω στη «συνομωσία» σχηματισμού των αυτονόητων, μάλλον «αλαζόνας»!   

Και όμως δεν είναι έτσι. Είναι μάλλον εντελώς διαφορετικά τα πράγματα. Φίλε μου Χρήστο, δεν είμαι καν «αιρετικός», απλώς προσπαθώ να είμαι στοιχειωδώς κριτικός. Στο παραπάνω απόσπασμα του Γιώργου Παπανδρέου – σε αντίθεση από αυτό που φαίνεται με μια απλοϊκή ή δημοσιογραφική ματιά -δεν υπάρχει ίχνος κριτικής (στον αιτιατό μηχανισμό της κρίσης και της επέκτασής της μέχρι σήμερα, όπως και στην θεμελίωση θεσμών επέκτασής της στο άμεσο μέλλον).

Αν ήθελες να προσεγγίσεις κριτικά το ζήτημα που απασχολεί τον Γιώργο, δεν θα μπορούσες επίσης να το μελετήσεις ούτε σαν «κρίση χρέους», ούτε σαν «χρηματοπιστωτική διαταραχή», ούτε σαν «φούσκα» ή «πολιτικό ανορθολογισμό». Κριτική για να προσεγγίσεις την πραγματικότητα στο ζήτημα γίνεται με τρείς γνωστούς τρόπους: Είτε με (1) μαρξιστική ανάλυση στη βάση της έννοιας «υπερσυσσώρευση κεφαλαίου», είτε με (2) μεταμαρξιστική στη βάση της κρίσης της «οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου στην ευρωζώνη», είτε (3) συνδυάζοντας κριτικά σύγχρονες θεωρίες ηγεμονίας με το οικονομικό μοντέλο «λιτότητα-αντιπληθωρισμός», που χαρακτηρίζει τη σημερινή μορφή ανάπτυξης της ευρωζώνης υπό γερμανική ηγεσία. Κάθε μορφή μεθοδολογικά συνεπούς κριτικής διαμορφώνει και αντιστοιχεί (σε) ένα ύφος διήγησης που χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένη αισθητική και διακρίνεται από άλλες μορφές αισθητικής που χαρακτηρίζουν την απλοϊκότητα ή την προπαγάνδα στον πολιτικό λόγο.  

    

Η δική μου προσέγγιση στη κρίση και στην πολιτικοοικονομική και κοινωνική προοπτική της Ελλάδας (: λύσεις) στηρίχθηκε αρχικώς στο (2) και αργότερα επεκτάθηκε στο (3), ενώ έχω διαβάσει εξαιρετικές προσεγγίσεις επί του (1) από Έλληνες κυρίως, μαρξιστές. Σίγουρα αυτές οι προσεγγίσεις για τον σχηματισμό ενός καλά διαρθρωμένου γνωστικού μοντέλου που αφορά στην ελληνική κρίση, απαιτούν μία επίπονη ίσως, δημιουργική προσέγγιση για την ερμηνεία και τελικά κατανόηση από τον αποδέκτη-αναγνώστη. Το μήνυμα είναι αποκλειστικά υπόθεση του αναγνώστη. Αν ο αναγνώστης έχει συνηθίσει να κατασκευάζει με απλοϊκό τρόπο μηνύματα, είναι εύλογο πως οποιαδήποτε κριτική προσέγγιση της κρίσης και των επιμέρους πολιτικών και κοινωνικών φαινομένων που συνδέονται ή απορρέουν από αυτήν, θα αποτελούσε ένα αλαζονικό αφήγημα που κινείται στο περιθώριο του ορθολογισμού και στο φάσμα του ακατανόητου. Η κριτική προσέγγιση για τον σχηματισμό της πραγματικότητας δεν ήταν ποτέ μια εύκολη, αυτονόητη και απλοϊκή εξερεύνηση του λόγου του άλλου. 

Καλή χρονιά με δημιουργική αντίληψη, που προϋποθέτει ανοιχτό μυαλό!

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.