Γιάννης Καραγιάννης: "Πέντε προτάσεις για μια ισχυρή αυτοδιοίκηση"

του Γιάννη Καραγιάννη *

Μια από τις παραμέτρους της επικείμενης συνταγματικής αναθεώρησης είναι η συσχέτισή της με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, το ρόλο και την προοπτική της. Η συνταγματική αναθεώρηση είναι ευκαιρία για μια ευρεία αναβάθμιση του ρόλου και της προοπτικής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, προκειμένου να μπορεί να ανταποκριθεί με τον πιο πρόσφορο τρόπο στο διττό ρόλο της: από τη μια ως χώρος έκφρασης δημοκρατικών δικαιωμάτων, από την άλλη ως αναπόσπαστης συνιστώσας του εν γένει διοικητικού μας συστήματος.

Η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας, της οποίας είμαι αντιπρόεδρος έχει επεξεργαστεί και έχει καταθέσει στο δημόσιο διάλογο πολύ συγκεκριμένες προτάσεις για μια συνολική αναοριοθέτηση του συνταγματικού στάτους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Προτάσεις που εξυπηρετούν την πληρέστερη κατοχύρωση των βασικών αρχών της αναθεώρησης και στοχεύουν στη συνταγματική καθιέρωση ορισμένων ειδικότερων θεσμών, εγγυήσεων και διαδικασιών, που μπορούν να συμβάλουν είτε στη βελτίωση των δομών και λειτουργιών της Αυτοδιοίκησης, είτε στην ενίσχυση των δημοκρατικών χαρακτηριστικών της.

Η αναθεώρηση του Συντάγματος είναι από τη φύση της μια συναινετική διαδικασία, καθώς απαιτεί εκτενή διάλογο, αυξημένες πλειοψηφίες και ευρύτερες συγκλίσεις και συναινέσεις.
Θέλω να διευκρινίσω ότι μια ευρεία, τολμηρή και συναινετική αναθεώρηση δεν έχει ιδιαίτερες πιθανότητες επιτυχίας όταν έρχεται στην Βουλή σε προεκλογικό χρόνο, όπου εκ των πραγμάτων δεν υπάρχουν ούτε τα χρονικά περιθώρια ούτε οι πολιτικές προϋποθέσεις για να γίνει όπως πρέπει.

Υπενθυμίζω ότι η προηγούμενη συνταγματική αναθεώρηση επέφερε αρκετές και σημαντικές αλλαγές στο πεδίο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι οποίες ωστόσο ελάχιστα αξιοποιήθηκαν μέχρι σήμερα.

Επίσης, σήμερα υπάρχει ένα ιδιαιτέρως αρνητικό δεδομένο: στην Επιτροπή που έχει συγκροτήσει η κυβέρνηση για τη διαβούλευση εν όψει της αναθεώρησης, δεν προβλέφθηκε η συμμετοχή της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης με εκπρόσωπο από το ανώτατο συλλογικό όργανο της την ΚΕΔΕ. Αυτό συνιστά αναιτιολόγητο αποκλεισμό των δημάρχων.
Ως ΚΕΔΕ αντιδράσαμε για αυτό τον αποκλεισμό, και παράλληλα αποφασίσαμε  να  καταθέσουμε την δικιά μας ολοκληρωμένη πρόταση για την συνταγματική αναθεώρηση. Έτσι προχωρήσαμε στην συγκρότηση ειδικής διαπαραταξιακής επιτροπής, όπου συμμετέχω για να καταρτίσουμε τεκμηριωμένες προτάσεις και να δώσουμε έτοιμη τροφή, συμμετέχοντας ουσιαστικά στη διαβούλευση για μια τόσο σημαντική τομή στο κράτος. Στο τακτικό συνέδριο της ΚΕΔΕ οι δήμαρχοι θα παρουσιάσουμε το δικό μας ξεκάθαρο πλαίσιο για την ισχυροποίηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και περιμένουμε από την Πολιτεία να μας ακούσει και να μην κάνει τη Συνταγματική Αναθεώρηση ερήμην της Αυτοδιοίκησης.

Πέντε προτάσεις

Οι προτάσεις μας στηρίζονται σε πέντε άξονες:

1. Νέος αναβαθμισμένος και αποσαφηνισμένος ρόλος της πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τόσο σε σχέση με την Κεντρική και την Αποκεντρωμένη Διοίκηση, όσο και σε σχέση με την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση: Να καταστεί σαφές, μέσα από συγκεκριμένη αναδιατύπωση των άρθρων 101 και 102 Σ, ότι η τοπική αυτοδιοίκηση δεν είναι ο «φτωχός συγγενής» του κράτους που ασχολείται με ήσσονος σημασίας υποθέσεις, αλλά μια ιδιαίτερα σημαντική θεσμική συνιστώσα του, με ξεχωριστή φυσιογνωμία και με πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα ως προς τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων.

2. Συνταγματική οριοθέτηση νέου πλαισίου ως προς τους φορολογικούς πόρους των ΟΤΑ: Είναι αδήριτη ανάγκη να λυθεί με απτό και αποτελεσματικό τρόπο το ζήτημα της οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ. Θα επιτευχθεί με μια γενναία φορολογική αποκέντρωση, που θα συνυπολογίζει και τις ρυθμίσεις του άρθρου 78 Σ, ώστε να μην καταλειφθούν περιθώρια μερικών και αποσπασματικών λύσεων, υπεκφυγών και καταστρατηγήσεων. Οι ΟΤΑ θα μπορούν τόσο να καθορίζουν όσο και να εισπράττουν φόρους και τέλη, πέραν των ανταποδοτικών, υπό την αυτονόητη βέβαια προϋπόθεση ότι ο νομοθέτης θα καθορίζει, με νόμο - πλαίσιο, αφενός τα κριτήρια και αφετέρου τις γενικές αρχές και κατευθύνσεις της τοπικής φορολογικής πολιτικής. Οι όποιες νέες αρμοδιότητες περνούν στους ΟΤΑ να συνοδεύονται από τους ανάλογους πόρους.

3. Κατοχύρωση αξιόπιστου και αμερόληπτου μηχανισμού εποπτείας και οικονομικού ελέγχου των ΟΤΑ με συνταγματική εγγύηση της προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας του: Η αναβάθμιση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης προϋποθέτει μια δέσμη συνακόλουθων εγγυήσεων, που θα διασφαλίζουν κατά τρόπο αποτελεσματικό τη διαφάνεια της λειτουργίας των ΟΤΑ, προκειμένου να αποκατασταθεί ένα κλίμα αυξημένης πολιτικής και θεσμικής ευθύνης κι αξιοπιστίας της αυτοδιοίκησης. Ιδιαίτερα πρέπει να προσεχθεί η οργάνωση του ελέγχου νομιμότητας με την πρόβλεψη για ανάθεσή του σε Ανεξάρτητη Αρχή, ώστε να εξαλειφθούν τα σημεία τριβής μεταξύ της διοίκησης και της αυτοδιοίκησης ως προς την είσοδο μικροκομματικών ή άλλων σκοπιμοτήτων. Σε αυτήν την κατεύθυνση η εισαγωγή του θεσμού του Ελεγκτή Νομιμότητας και της Αυτοτελούς Υπηρεσίας Εποπτείας ΟΤΑ, κρίνεται ως θετική.

4. Συνταγματική κατοχύρωση υποχρεωτικής διαβούλευσης και νομοθετικής πρωτοβουλίας για τη συμμετοχή στο νομοθετικό έργο των θεσμικών φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης: Είναι σκόπιμο να προβλεφθεί, στο πλαίσιο της νομοθετικής λειτουργίας της Βουλής, ειδική – και υποχρεωτική – διαδικασία διαβούλευσης με τους θεσμικούς εκπροσώπους της αυτοδιοίκησης, για κάθε νομοσχέδιο ή πρόταση νόμου που αφορά θέματα αυτοδιοίκησης (χωρίς να απαιτείται και σύμφωνη γνώμη τους για την ανάληψη οποιασδήποτε σχετικής πρωτοβουλίας). Και ως επόμενο βήμα θα ήταν επιθυμητή η παροχή δυνατότητας για την κατάθεση «προτάσεων νόμων» από τους θεσμικούς εκπροσώπους της Αυτοδιοίκησης.

5. Η συνταγματική οριοθέτηση του εκλογικού συστήματος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης: Το εκλογικό σύστημα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχει έως τώρα αντιμετωπιστεί κατά καιρούς με τρόπο προβληματικό από την πολιτική ηγεσία, που συνοψίζεται στην συστηματική αγνόηση των θεσμικών φορέων της (ΚΕΔΕ και ΕΝΠΕ), στην πλήρη υποτίμηση του θεσμικού ρόλου και της πολίτικης αυτονομίας της και στην επικράτηση αρκετές φορές μικροκομματικών σκοπιμοτήτων. Είναι η ώρα να υιοθετηθεί και για τις αυτοδιοικητικές εκλογές η λύση που επέλεξε ορθά ο αναθεωρητικός νομοθέτης το 2001 για τις βουλευτικές εκλογές (άρθρο 54 παρ. 1 του Συντάγματος), με θεαματικά αποτελέσματα ως προς την αποτροπή αντίστοιχων –και πολύ μεγαλύτερης έκτασης– φαινομένων, που είχαν παρατηρηθεί στο παρελθόν. Με συνταγματική τροποποίηση να προστεθεί, κατ’ αναλογία των ισχυόντων για τις βουλευτικές εκλογές, ειδική συνταγματική διάταξη που θα προβλέπει ότι οι νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν στο εκλογικό σύστημα και τις εκλογικές περιφέρειες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα ισχύουν από τις μεθεπόμενες εκλογές, εκτός αν συγκεντρώνουν τουλάχιστον τα 2/3 των βουλευτών (δηλ. 200).


* Ο Γιάννης Καραγιάννης είναι αντιπροέδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας και Δήμαρχος Λαγκαδά.

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου