ΚΟΡΟΝΟΪΟΣ: Βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξοι. Αλλά μακροπρόθεσμα αδίστακτα αισιόδοξοι

 

του Χριστόφορου Αναγνωστόπουλου *

Οι επόμενοι δύο μήνες είναι κρίσιμοι. Τόσο κρίσιμοι, που θα τους θυμόμαστε για πάντα. 

Πρέπει να είμαστε βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξοι, αλλά μακροπρόθεσμα αισιόδοξοι. 

Εξηγώ, εν συντομία, με όλο το βάρος της επιστημονικής μου ιδιότητας (στατιστικός με ειδίκευση σε crisis simulation and modelling) και των λίγων δεδομένων που έχουμε ακόμη για τοv νέο αυτόν ιό. 

Η θνησιμότητα (Case Fatality Ratio) του ιού τοποθετείται μεταξύ 0.5% και 2%, με πιθανό το 1% (πηγές στα σχόλια). Το νούμερο αυτό διαφέρει από το λεγόμενο “snapshot CFR” που προκύπτει από απλή διαίρεση θανάτων με επιβεβαιωμένα κρούσματα (κι η οποία συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 3 και 5% ανά περιοχή). Διαφέρει για καλούς λόγους – δείτε στο πρώτο σχόλιο. 

Ας δεχτούμε το 1%. Αυτό είναι τουλάχιστον 20 φορές χειρότερο από την εποχική γρίπη. Η δήλωση “η γρίπη σκοτώνει περισσότερους” θα διαψευστεί σύντομα. Η δήλωση “το έχουμε ίσως ήδη περάσει πολλοί και δεν το καταλάβαμε” επίσης δεν ισχύει: ο ιός είναι συνήθως δύσκολος ακόμη και στις ήπιες περιπτώσεις, και για κάθε 95 περιστατικά που ίσως περάσανε απαρατήρητα, τουλάχιστον 5 θα ήταν αρκετά σοβαρά ώστε να χρειαστούν νοσηλεία, κι άρα θα μας είχαν γίνει γνωστά. 

Παρότι υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για τον ακριβή αριθμό των ήπιων περιπτώσεων, φαίνεται πως μονάχα μία μικρή μειοψηφία είναι εντελώς ασυμπτωματική. 

Συμπεραίνουμε λοιπόν τα εξής: ο COVID-19 είναι πολύ σοβαρότερος της γρίπης, αρκετά κολλητικότερος της γρίπης, και κυκλοφορεί ευρέως αλλά ακόμη η πλειοψηφία του πληθυσμού δεν έχει νοσήσει, άρα η κατάσταση πρόκειται με απόλυτη βεβαιότητα να χειροτερέψει ραγδαία. Το μόνο ζήτημα είναι πόσο ραγδαία. 

Γι’αυτό, ξαναλέω, οι επόμενες εβδομάδες είναι κρίσιμες. Είμαστε (στην Ελλάδα) ακόμα στο παράθυρο ευκαιρίας να επιβραδύνουμε την εξάπλωση του ιού. Δυστυχώς, δεν θα καταφέρουμε να την ανακόψουμε πλήρως. Αλλά μπορούμε να την επιβραδύνουμε πολύ. Εντυπωσιακά πολύ. 

Αυτό ονομάζεται “flattening of the epidemic curve” – η προσπάθεια να αναβάλουμε όσο περισσότερο γίνεται το peak της επιδημίας: δηλαδή τον μέγιστο αριθμό νέων κρουσμάτων σε μία ημέρα που αναμένουμε να προκύψει στη χώρα. 

Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί – “αξίζει τον κόπο, τον πανικό, και το οικονομικό κόστος; Αφού σχεδόν όλοι θα το κολλήσουμε κάποια στιγμή – ό’τι είναι να γίνει ας γίνει.” Είναι συχνή αντίδραση αυτή. Θεωρείται μάλιστα συχνά και θαρραλέα: “εγώ δεν θα αλλάξω την συμπεριφορά μου, δεν θα αλλάξουμε κι όλη τη ζωή μας για έναν ιό”. 

Η αντίδραση αυτή είναι λανθασμένη και θα εξηγήσω γιατί αμέσως. Το ζήτημα δεν είναι ο απόλυτος αριθμός που θα κολλήσουν μέσα στα επόμενα χρόνια. Αυτό το παιχνίδι χάθηκε. Το ζήτημα είναι η ταχύτητα με την οποία θα κολλήσουν – η οποία καθορίζει τον βαθμό στον οποίο το δημόσιο σύστημα υγείας μπορεί να αντεπεξέλθει. 

Δείτε λίγο μαζί μου τα νούμερα. Αν νοσήσει το 10% του πληθυσμού (συντηρητικό – η εποχική γρίπη φτάνει το 20% και ο covid-19 φαίνεται να είναι δύο φορές κολλητικότερος), και το 5% αυτών χρειαστούν ΜΕΘ με μέση διάρκεια 4 εβδομάδων, το 0.5% του ελληνικού πληθυσμού θα χρειαστεί να είναι σε ΜΕΘ για 4 εβδομάδες. Τα τελευταία νούμερα που γνωρίζω μιλούν για 6 κλίνες εντατικής θεραπείας ανά 100Κ πληθυσμού, δηλαδή 0.006%. Ογδόντα φορές μικρότερο. Επαναλαμβάνω. Ογδόντα φορές. Αν γεμίσουν οι ΜΕΘ, η θνησιμότητα θα εκτιναχθεί από το 1% στο 5%, γιατί αν χρειάζεται κάποιος ΜΕΘ αλλά είναι σπίτι του, υποκύπτει. Ένα αντίστοιχο επιχείρημα ισχύει και για τις απλές κλίνες νοσοκομείου. 

Φτάνουμε λοιπόν στο οικονομικό κόστος και τον πανικό. Ακούστε λίγο προσεκτικά. Η δημοκρατία αντέχει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης βασιζόμενη στη συνείδηση του δημοκρατικού πολίτη να ακολουθεί οδηγίες χωρίς την απειλή των όπλων. 

Η οδηγία είναι σαφής: μείνετε σπίτι, όσο μπορείτε. Ο οικονομικός αντίκτυπος είναι αναπόφευκτος. Αν μπορείτε να εργαστείτε απ’το σπίτι, κάντε το. Μη βλέπετε όλη μέρα τηλεόραση και μην κάνετε refresh το Facebook καθε πέντε λεπτά, εργαστείτε αν μπορείτε, ώστε να κινείται η οικονομία. Κινείστε την οικονομία όσο περισσότερο μπορείτε demand-side και supply-side, χωρίς να εκτίθεστε με φυσική παρουσία. Αν είστε εργοδότης εξαρτημένης εργασίας δώστε διεξόδους στους υπαλλήλους σας, προστατεύστε τους. 

Υπάρχει μία παρανόηση στην Ελλάδα πως “ηγεσία” είναι μόνο η πολιτική ηγεσία. Δεν είναι έτσι. Ηγεσία υπάρχει παντού: κάθε εργοδότης, κάθε γονέας, κάθε δάσκαλος, κάθε άνθρωπος που εν μέρει λαμβάνει αποφάσεις για λογαριασμό άλλων είναι ηγέτης. Και σε αυτήν την κατάσταση, όλοι λαμβάνουμε αποφάσεις για λογαριασμό άλλων. Κάθε χειραψία είναι μία απόφαση. 

Δείξτε το παράδειγμα με τη συμπεριφορά σας, και προστατεύστε τις ευπαθείς ομάδες. Η θαρραλέα και υπεύθυνη κίνηση αυτήν τη στιγμή δεν είναι να δείξετε πως δεν φοβάστε τον ιό. Είναι να μειώσετε άμεσα τις κοινωνικές σας επαφές με ψυχραιμία. Η ψυχραιμία είναι κρίσιμη. Δεν υπάρχει λόγος για πανικό αυτήν τη στιγμή. Μην αδειάσετε τα σουπερμάρκετ. Δεν πρόκειται να έχουμε ελλείψεις στα πάντα, και φροντίστε να μην το προκαλέσετε με τη συμπεριφορά σας. 

Η οδηγία του CDC στην Αμερική είναι απλή και νομίζω φρόνιμη: φροντίστε να έχετε τρόφιμα αν χρειαστεί να μπείτε οικειοθελώς σε καραντίνα για δύο εβδομάδες. Κάντε το σταδιακά: μην αδειάζετε τα ράφια. Απλώς ψωνίστε διπλά, σε κάθε επίσκεψη. Σε μία εβδομάδα θα είστε έτοιμοι. Προμηθευτείτε τυχόν φάρμακα που χρησιμοποιείτε τακτικά (φάρμακα πίεσης, καρδιάς κτλ) για 2 μήνες, ώστε να αποφεύγετε τις συχνές επισκέψεις σε φαρμακεία. 

Δεν υπάρχει λόγος ακόμη να υποθέσουμε πως θα καταρρεύσει μόνιμα το supply chain, και ο λόγος είναι ότι σε αντίθεση με τη γρίπη του 1918, ο ιός είναι θανάσιμος κυρίως (αλλά όχι μόνο) στους ηλικιωμένους και στους ανθρώπους με βεβαρυμένο ιστορικό.
Ως εκ τούτου, η μεγάλη πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού σε logistics, στο αστυνομικό σώμα, στον στρατό, στο σύστημα υγείας, θα επιβιώσουν επιδημία οποιουδήποτε μεγέθους. 

Αν αυτός ο υπολογισμός σας φαίνεται κυνικός, είναι, αλλά υποδεικνύει την κρισιμότητα της κατάστασης. 

• Περιοριστείτε. Μείνετε σπίτι, εκτός αν είναι απαραίτητο να βγείτε. 
• Συναντηθείτε όσο μπορείτε σε ανοικτούς χώρους, σε μικρές ομάδες. 
• Να πλένετε τα χέρια σας συνεχώς – μία καλή συμβουλή είναι “σαν να καθαρίσατε μόλις τσίλι και να πρόκειται να βγάλετε τους φακούς επαφής σας”. 
• Αντιμετωπίστε κάθε λεία επιφάνεια ως μολυσμένη. Αποφύγετε τις συναθροίσεις. 
• Αν μπορείτε να κάνετε μια συνάντηση μέσω τηλεδιάσκεψης, μην την κάνετε από κοντά. 
• Περάστε λίγο χρόνο με τα παιδιά σας στο σπίτι. 
• Σκεφτείτε τον αντίκτυπο στις πιο ευαίσθητες ομάδες. 
• Αναλογιστείτε αν χρειάζεται να ψωνίσετε για τον ηλικιωμένο σας γείτονα. 

Άρα, βραχυπρόθεσμα απαισιόδοξοι. Αλλά μακροπρόθεσμα αδίστακτα αισιόδοξοι. 

Εμβόλιο εντός του έτους φαίνεται πρακτικά αδύνατον να έχουμε, αλλά σε βάθος 18-24 μηνών είναι σχεδόν βέβαιο. Αντι-ιικά φάρμακα (φανταστείτε ανάλογο του tamiflu για τη γρίπη, το οποίο δυστυχώς δεν επιδρά στους coronaviruses) είναι πιθανόν να έχουμε αρκετά συντομότερα, και έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε πως θα μειώσουν εντυπωσιακά τη θνησιμότητα όταν έρθουν. 

Πιθανόν μέσα στο 2020 αν υπάρξουμε τυχεροί. Υπάρχει επίσης ακόμη η ελπίδα, και κάποιες μικρές ενδείξεις, ότι ο ιός μπορεί να είναι σε κάποιο βαθμό εποχικός, όπως η γρίπη. 

Αν αυτό συμβεί, το καλοκαίρι θα μας δώσει μια ανάσα και θα επιτρέψει στους επιστήμονες να ετοιμαστούν για τον ερχόμενο χειμώνα. 

Σε κάθε περίπτωση, η επιστημονική κοινότητα παλεύει σύσσωμη και με αυτοθυσία να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορεί, και θα δαμάσει και αυτόν τον ιό, όπως τόσους άλλους. 

Δώστε τους χρόνο. 

The next two months will be critical. We will remember them for the rest of our lives. I would like to offer a few pieces of information, under the burden of my professional capacity as a statistician who is working in crisis modelling and simulation, and the additional burden of the dearth of data that we have for this new virus.

Our best current estimate of the mortality rate of Covid-19 is around 1%, with a range of 0.5%-2% (source in the first comment). This differs from the so-called snapshot CFR which is obtained by dividing the number of deaths by the number of confirmed cases, and which varies in the range of 2%-5% or more per region. The snapshot CFR is factually accurate, but not very predictive, so let's run with 1% as a median expectation. This is still at least 20 times worse than the flu. The belief that "the flu kills more people every year" will soon be proven wrong. The related belief that "maybe most of us have caught it already and didn't realise" is also unlikely to be proven right: the virus is indeed mild in about 80% of cases, but, conservatively, for every 95 mild cases, at least 5 additional severe cases would have been admitted to hospital, and hence tested, and hence become known. Although we are extremely uncertain about the absolute number of mild cases, we have good evidence that the majority of the population has not yet fallen ill, and, as a result, the worse is yet to come. The virus is probably twice more contagious than the flu, and almost certainly contagious before symptoms appear.

So the facts, such as they are, indicate that COVID-19 is worse than the flu, more contagious than the flu, and already widespread, but nowhere near widespread enough that we have seen the worse of it. The situation in Europe (and elsewhere) is about to get worse, much worse, and fast. The only thing we can control is how fast. This is why, I reiterate, the next two months are critical. We are still within the window of opportunity of slowing the virus down - we can no longer stop it, but we can slow it down. A lot. This is known as the "flattening of the curve": the effort to delay the peak of the outbreak, and reduce its height by spreading it over a longer period of time, so that the number of critically ill patients remain within the capacity of the national health system. The only lever we can pull right now to achieve this is behavioural change: better hygiene, and social distancing, which I elaborate upon below. Before I do, let me drive home why this is worth doing, as it is common to argue "why bother? Why sustain the economic cost? Since we're all going to get this anyway and the majority of cases are mild?".

Here is why. According to a recent count, we have about 5K ICU beds in the UK. For every death it is sensible to expect about 3 to 5 critically ill patients that require an ICU bed for about 4 weeks. Let's go with the lower bound of 3. If the case fatality ratio is correct at about 1%, and if 10% of the population gets this virus within the same 4-week period, we will require 180K ICU beds. We have 5K. That's more than 30 times higher than the available capacity. If critically ill patients have to stay at home, without mechanical ventilation, they will succumb to the disease at greater numbers. The mortality will increase. The contagiousness will increase as loved ones will have to try and take care of critically ill patients at home. The social trauma will increase as patients die in their homes.

It is hence clear that delaying this virus is now a public service. And delaying this virus is hard, but simple: try your best not to get it. You can achieve this by extreme measures of personal hygiene and moderate measures of social distancing:

- Wash your hands thoroughly. As if you've just chopped chilli peppers and you're about to remove your contact lenses. Use liquid soap or alcohol-based solution. Do it 10 times a day.
- Treat every surface as possibly infected, and your phone as a Petri dish. If possible, keep it somewhere safe with your keys and wallet and do not use it indoors, or near your bed.
- By default, cancel everything. Reduce all non-essential travel, all non-essential social interaction. Spend time with your kids indoors. Work from home if you can. Or be outdoors, keeping at least six feet between your family and other people.
- Do not shake hands. Avoid meetings in closed spaces if you can.
- But keep working, if you can. Sustain your economic contribution both demand-side and supply-side as much as you can, without exposing yourself physically. Don't watch TV and check your Facebook feed every five minutes. Stay safe, keep working.
- There is little and contested evidence that masks help a healthy individual, but it is certain they help when used by medical professionals, and when worn by people that are ill. Leave masks for those that need them.
- The elderly are particularly at risk, which is not common across all viruses. The best thing you can do for your elderly neighbours and relatives is to help them stay indoors (shop for them), but avoid seeing them in person if you can.

And remember this: democracies deal with emergencies by relying on personal responsibility and voluntary behavioural change. Take this responsibility seriously. And demonstrate leadership. It is a common misconception that leadership lies with government only. This is not true. Leadership is everywhere. Every employer, every manager, every teacher, every public servant, every parent is a leader. Everyone who makes decisions on behalf of other people is a leader. Every handshake is a decision. If you're young and healthy and fall ill, you'll most likely be OK. But the best way to protect the groups at risk, like the elderly and those with chronic conditions, is not to catch the virus yourself. Deny it the opportunity to use your body as a vector. Fight it.

The above sounds alarming, and it's meant to be. But it is not a call to panic. Panic is not only unhelpful, it is also unwarranted. Do not empty the supermarkets. We should not be anticipating shortages in staple products, so do not entertain that self-fulfilling expectation. The CDC advice is sensible: stockpile enough food in case you have to self-quarantine for two weeks. Do it responsibly: just shop twice as much in every visit, and in about a week you'll be ready. There is no reason to panic. It is very unlikely that the supply chain will collapse as a result of this virus. Its mortality is high, but not that high, and it tends to spare the demographic that is most crucial for a nation to function: adults between 20 and 40, who are the majority of our policemen, our soldiers, our firemen, our logistics employees, our doctors and our nurses. Even if we all catch this virus, the absolutely vast majority of those of us that need to keep on working for the nation to avoid collapse will survive it. This does not detract from the tragic effect this would have on the populations at-risk. But it is a cynical albeit rational reason not to panic, and not to fear collapse.

So be very pessimistic in the short-run. But be unwaveringly optimistic for the long-term. A vaccine is extremely unlikely to reach us in the next 12 months, but it is almost certain to do so in 18-24 months - the technology is well understood, well underway and there are no fundamental stumbling blocks. Meanwhile, anti-virals (which is the equivalent of antibiotics, but for viruses) will reach us far earlier; with some luck, they might be available within 2020. When they arrive, they will likely have a big impact on mortality and severity. And take solace in the fact that the virus spares children under 9 (0 deaths so far). There is some justice even in this tragedy. There is also the hope, and some weak evidence, that the virus might prove to be seasonal, like the flu, in which case the summer's arrival will give us an interlude to lick our wounds, and allow the health system and the scientific community to prepare for the coming winter.

Science has come together in an unprecedented manner to combat this epidemic. I have been watching this evolve from the very first week, and recall my heart sinking when, in early February, it was observed that the virus is contagious before symptoms appear, that telltale characteristic of pandemic-strength viruses. But I have also been deeply touched by record after record being broken by scientists all around the world. Humanity has fought much nastier bugs than this, and won, every time. We will win this time, too. Share on social media, inform your friends, protect the groups at-risk, stay at home, keep working.

#washyourhands
#flattenthecurve
#canceleverything
#stayhome
#keepworking

*Senior lecturer Imperial College London

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου