Νέα εποχή ξεκινά για τα αεροπορικά ταξίδια από τη στιγμή που η πανδημία του κοροναϊού παραμένει σε έξαρση και συνεχίζει να πλήττει τη βιομηχανία.
Προκειμένου να μπει τέλος στο «Γολγοθά» των αεροπορικών εταιρειών οι οποίες ασφυκτιούν εξαιτίας της κρίσης της Covid-19, αλλά και εκατομμυρίων ανθρώπων που πρέπει να ταξιδεύουν, η Διεθνής Ένωση Αεροπορικών Μεταφορών (IATA) ανακοίνωσε τις προηγούμενες ημέρες ότι βρίσκεται «στην τελική φάση ανάπτυξης» μιας εφαρμογής «ψηφιακού διαβατηρίου» για κινητές συσκευές που θα ενημερώνει τις αεροπορικές εταιρείες εάν οι διεθνείς ταξιδιώτες έχουν εμβολιαστεί κατά του κοροναϊού.
Η εφαρμογή αυτή έχει στόχο «να οδηγήσει τους ανθρώπους να ταξιδεύουν ξανά με ασφάλεια», σύμφωνα με τον Νικ Καρίν της IATA, «δίνοντας στις κυβερνήσεις την εμπιστοσύνη ότι τα συστηματικά τεστ κοροναϊού μπορούν να αντικαταστήσουν την υποχρεωτική καραντίνα».
Τις τελευταίες εβδομάδες, η Moderna, η Pfizer-BioNTech και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης-AstraZeneca ανακοίνωσαν ότι μεγάλες κλινικές δοκιμές έδειξαν ότι τα αντίστοιχα εμβόλια ήταν ασφαλή και εξαιρετικά αποτελεσματικά στην πρόληψη της νόσου.
Αυτά τα ενθαρρυντικά νέα έδωσαν στις αεροπορικές εταιρείες και στα έθνη ελπίδα ότι σύντομα θα είναι σε θέση να αναβιώσουν τις πτήσεις που ανεστάλησαν και να σχεδιάσουν ξανά τα προσοδοφόρα τουριστικά πλάνα.
Σημειώνεται πως το υγειονομικό διαβατήριο είναι παρόμοια ιδέα με το σύστημα με χρωματικό κωδικό QR που εφαρμόζει η Κίνα και αποτελεί διέξοδο για την επόμενη ημέρα της πανδημίας.
Παράλληλα, υγειονομικό διαβατήριο υπάρχει ήδη για την είσοδο σε χώρες που εμφανίζουν ασθένειες όπως η ελονοσία κ.λπ. Ο επισκέπτης πρέπει πρώτα να κάνει συγκεκριμένα εμβόλια, να καταγραφούν σε ένα κίτρινο διαβατήριο το οποίο θα πρέπει να επιδείξει προκειμένου να εισέλθει στη χώρα.
Πώς λειτουργεί
Η αεροπορική εταιρεία Qantas της Αυστραλίας ανακοίνωσε ότι η επιβίβαση στα αεροπλάνα θα γίνεται με την απαίτηση «διαβατηρίου εμβολιασμού» για διεθνείς ταξιδιώτες, από το επόμενο έτος.
«Σκοπεύουμε να αλλάξουμε τους όρους και τις προϋποθέσεις μας για να ενημερώσουμε τους διεθνείς ταξιδιώτες, ότι θα τους ζητηθεί να κάνουν τον εμβολιασμό πριν φτάσουν στο αεροσκάφος» δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της Qantas, Άλαν Τζόις στο Australia’s Network 9.
Την ίδια στιγμή, πέντε ακόμα αεροπορικές εταιρείες σχεδιάζουν να προσφέρουν ψηφιακά πάσα υγείας, ορισμένες χώρες μάλιστα μπορεί να απαγορεύουν την άφιξη ατόμων χωρίς ένα τέτοιο πάσο. Και αυτοί -σημειώνει στους «Financial Times» ο Τζον Γκάπερ- αναμένεται να είναι μόνο κάποιοι από τους υγειονομικούς ελέγχους που θα εφαρμοστούν την ερχόμενη χρονιά ώστε να αντιμετωπιστεί η πανδημία.
Σύμφωνα με τον Γκάπερ, γραφεία και δημόσιοι χώροι ενδεχομένως να σκανάρουν εφαρμογές κινητών τηλεφώνων που θα συνδέουν την απόδειξη εμβολιασμού, ή ένα αρνητικό τεστ, με ψηφιακές ταυτότητες προτού επιτρέψουν την είσοδο οποιουδήποτε: τα εθνικά διαβατήρια είναι απαραίτητα μόνο σποραδικά, για διεθνή ταξίδια, αλλά τα «διαβατήρια ανοσίας» θα μπορούσαν να εισβάλουν στην καθημερινότητά μας.
Η ιδιωτικότητα
Σύμφωνα πάντως με δημοσίευμα της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ», εγείρεται ζήτημα του σεβασμού της ιδιωτικότητας – αν υποχρεωθούν οι άνθρωποι να αποθηκεύουν λεπτομέρειες για την υγεία τους σε κεντρικές βάσεις δεδομένων, κυβερνήσεις και άλλοι παράγοντες θα μπορούσαν να τις καταχραστούν ή να τις εκμεταλλευτούν.
Οποιαδήποτε ώθηση για ψηφιακές ταυτότητες ενέχει κινδύνους, κι ας έχει συχνά αγαθά κίνητρα – η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά πως σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δυσκολεύονται να αποκτήσουν πρόσβαση σε υπηρεσίες διότι δεν διαθέτουν κάποια απόδειξη της ταυτότητάς τους.
Οπως επισημαίνει ωστόσο ο Γκάπερ, η ιδιωτικότητα δεν χρειάζεται να αποτελέσει εμπόδιο. Οι πέντε αεροπορικές εταιρείες που σχεδιάζουν να προσφέρουν ψηφιακά πάσα χρησιμοποιούν μια πλατφόρμα ονόματι CommonPass, που αποθηκεύει μόνο περιορισμένα δεδομένα στο κινητό του επιβάτη – έναν κώδικα QR που δείχνει ότι πληροί τις προϋποθέσεις για είσοδο. Ούτε πρέπει αναγκαστικά ένας εργοδότης να γίνει αδιάκριτος: το σκανάρισμα ενός κώδικα που απαντά σε μία απλή ερώτηση – κατά πόσο έχει κάνει κάποιος την προσπάθεια να εγγυηθεί την ασφάλεια του ιδίου και των άλλων – είναι αρκετό.
Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι βέβαια ιδανικό. Το να εμποδίζονται άνθρωποι να επιβιβαστούν σε πτήσεις ή να εισέλθουν σε εργασιακούς χώρους όταν δεν συμμορφώνονται προς τις επίσημες υγειονομικές συστάσεις αποτελεί καταπάτηση των ατομικών τους ελευθεριών.
«Ομως τα εκατομμύρια των ανθρώπων που έχουν υπομείνει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και lockdown δεν ζουν τόσο καιρό σε έναν ελεύθερο κόσμο» καταλήγει ο Τζον Γκάπερ. «Αν υπάρχει έξοδος, δείξτε μας τον δρόμο».
Στα βήματα της Κίνας
Την προηγούμενη εβδομάδα, ο πρόεδρος της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, πρότεινε τη χρήση ενός παγκόσμιου συστήματος με κωδικούς QR προκειμένου να καταστεί ξανά δυνατή η μετακίνηση των ανθρώπων από χώρα σε χώρα, εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού.
Μιλώντας στην εικονική σύνοδο G20, υποστήριξε ότι ένας παγκόσμιος μηχανισμός που θα περιλάμβανε την αμοιβαία αναγνώριση πιστοποιητικών υγείας, συμπεριλαμβανομένων αποτελεσμάτων τεστ νουκλεϊκού οξέος, με τη μορφή κωδικών QR, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ώστε να μπορούν πολίτες μιας χώρας να ταξιδέψουν σε μια άλλη.
«Ελπίζουμε περισσότερες χώρες να ενταχθούν σε αυτόν τον μηχανισμό. Πρέπει να υπάρξει περαιτέρω ενιαιοποίηση πολιτικών και να δημιουργηθούν fast track διαδικασίες για τη διευκόλυνση και την εξομάλυνση των μετακινήσεων» είπε ο κινέζος πρόεδρος σύμφωνα με το πρακτορείο Xinhua. Η ιδέα αυτή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προτάσεων της Κίνας για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Οι κωδικοί QR είναι barcode που περιέχουν πληροφορίες οι οποίες μπορούν να σαρωθούν και να διαβαστούν από smartphone. Στην Κίνα η χρήση κωδικών QR κινητών τηλεφώνων ως αποδεικτικά υγείας ή «αρχεία καταγραφής» μετακινήσεων είναι υποχρεωτική σε ορισμένες περιπτώσεις από τον Φεβρουάριο. Ο πράσινος κωδικός QR σημαίνει ότι ο κάτοχος είναι υγιής και μπορεί να ταξιδέψει, ενώ ο κίτρινος ή κόκκινος σημαίνει ότι πρέπει να μπει σε καραντίνα.
Για να αποκτήσει κανείς τον κώδικα QR οφείλει να συμπληρώσει τα προσωπικά του δεδομένα. Όνομα, αριθμό ταυτότητας ή διαβατηρίου και αριθμό τηλεφώνου, ώστε σε πρώτη φάση να γίνει η εγγραφή. Στη συνέχεια, αρκεί να συμπληρώσει το ταξιδιωτικό του ιστορικό, καθώς κι αν έχει έρθει σε επαφή με κάποιο ύποπτο κρούσμα τις τελευταίες 14 ημέρες.
Ακόμα «τσεκάρει» τα ανάλογα κουτάκια, σε περίπτωση που έχει εμφανίσει κάποιο σύμπτωμα όπως: πυρετό, κόπωση, ξηρό βήχα, μπούκωμα, καταρροή, πονόλαιμο ή γαστρεντερικά συμπτώματα.
Οι κώδικες μπορούν ακόμα να χρησιμοποιηθούν για τον εντοπισμό πολιτών που νόσησαν από τον ιό, καθώς σκανάρονται κάθε φορά πριν την είσοδο σε κάποιον δημόσιο χώρο. Μόλις ένα ύποπτο κρούσμα επιβεβαιωθεί, οι αρχές μπορούν άμεσα να εντοπίσουν τις προηγούμενες κινήσεις του και συνεπώς με ποιους μπορεί να έχει έρθει σε επαφή.
Η θέση της Ελλάδας
Σημειώνεται πως την προηγούμενη εβδομάδα, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης περιέγραψε ως αναγκαία και ικανή συνθήκη τον εμβολιασμό για να ξεφύγουμε από τη δίνη της πανδημίας, ξεκαθαρίζοντας ότι, αφενός μεν το εμβόλιο θα είναι προαιρετικό, αλλά στην πράξη θα καθίσταται υποχρεωτικό για όσους θα χρειαστεί να ταξιδέψουν.
Με αφορμή το γεγονός ότι μεγάλες αεροπορικές εταιρείες έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να δέχονται επιβάτες που δεν θα έχουν κάνει το εμβόλιο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε συνέντευξή του στο ραδιοφωνικό σταθμό status fm τόνισε χαρακτηριστικά:
«Μην έχετε καμία αμφιβολία ότι πέραν των κρατικών επιλογών που θα γίνουν είναι βέβαιο ότι θα κινηθούμε, τουλάχιστον ως προς τα ταξίδια, σε αυτή την κατεύθυνση. Και θα πρέπει να γνωρίζουν ενδεχομένως και αυτοί που οικειοθελώς δεν θα εμβολιαστούν -γιατί όπως είπα ο εμβολιασμός δεν θα είναι υποχρεωτικός- μπορεί να θέλουν να ταξιδέψουν και να μην μπορούν. Είναι τόσο απλό».
Πρόσθεσε δε ο κ. Μητσοτάκης ότι «εγώ δεν πρόκειται να κυνηγάω με το εμβόλιο στο δρόμο ανθρώπους οι οποίοι δεν θέλουν να εμβολιαστούν, αλλά θα πρέπει να γνωρίζουν ότι αναλαμβάνουν μία ευθύνη απέναντι στον εαυτό τους. Και μπορεί, όχι εμείς αλλά η ίδια η αγορά, η ελεύθερη οικονομία να επιβάλλει τέτοιους περιορισμούς που να είναι η ζωή τους λίγο πιο δύσκολη».
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
Προκειμένου να μπει τέλος στο «Γολγοθά» των αεροπορικών εταιρειών οι οποίες ασφυκτιούν εξαιτίας της κρίσης της Covid-19, αλλά και εκατομμυρίων ανθρώπων που πρέπει να ταξιδεύουν, η Διεθνής Ένωση Αεροπορικών Μεταφορών (IATA) ανακοίνωσε τις προηγούμενες ημέρες ότι βρίσκεται «στην τελική φάση ανάπτυξης» μιας εφαρμογής «ψηφιακού διαβατηρίου» για κινητές συσκευές που θα ενημερώνει τις αεροπορικές εταιρείες εάν οι διεθνείς ταξιδιώτες έχουν εμβολιαστεί κατά του κοροναϊού.
Η εφαρμογή αυτή έχει στόχο «να οδηγήσει τους ανθρώπους να ταξιδεύουν ξανά με ασφάλεια», σύμφωνα με τον Νικ Καρίν της IATA, «δίνοντας στις κυβερνήσεις την εμπιστοσύνη ότι τα συστηματικά τεστ κοροναϊού μπορούν να αντικαταστήσουν την υποχρεωτική καραντίνα».
Τις τελευταίες εβδομάδες, η Moderna, η Pfizer-BioNTech και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης-AstraZeneca ανακοίνωσαν ότι μεγάλες κλινικές δοκιμές έδειξαν ότι τα αντίστοιχα εμβόλια ήταν ασφαλή και εξαιρετικά αποτελεσματικά στην πρόληψη της νόσου.
Αυτά τα ενθαρρυντικά νέα έδωσαν στις αεροπορικές εταιρείες και στα έθνη ελπίδα ότι σύντομα θα είναι σε θέση να αναβιώσουν τις πτήσεις που ανεστάλησαν και να σχεδιάσουν ξανά τα προσοδοφόρα τουριστικά πλάνα.
Σημειώνεται πως το υγειονομικό διαβατήριο είναι παρόμοια ιδέα με το σύστημα με χρωματικό κωδικό QR που εφαρμόζει η Κίνα και αποτελεί διέξοδο για την επόμενη ημέρα της πανδημίας.
Παράλληλα, υγειονομικό διαβατήριο υπάρχει ήδη για την είσοδο σε χώρες που εμφανίζουν ασθένειες όπως η ελονοσία κ.λπ. Ο επισκέπτης πρέπει πρώτα να κάνει συγκεκριμένα εμβόλια, να καταγραφούν σε ένα κίτρινο διαβατήριο το οποίο θα πρέπει να επιδείξει προκειμένου να εισέλθει στη χώρα.
Πώς λειτουργεί
Η αεροπορική εταιρεία Qantas της Αυστραλίας ανακοίνωσε ότι η επιβίβαση στα αεροπλάνα θα γίνεται με την απαίτηση «διαβατηρίου εμβολιασμού» για διεθνείς ταξιδιώτες, από το επόμενο έτος.
«Σκοπεύουμε να αλλάξουμε τους όρους και τις προϋποθέσεις μας για να ενημερώσουμε τους διεθνείς ταξιδιώτες, ότι θα τους ζητηθεί να κάνουν τον εμβολιασμό πριν φτάσουν στο αεροσκάφος» δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της Qantas, Άλαν Τζόις στο Australia’s Network 9.
Την ίδια στιγμή, πέντε ακόμα αεροπορικές εταιρείες σχεδιάζουν να προσφέρουν ψηφιακά πάσα υγείας, ορισμένες χώρες μάλιστα μπορεί να απαγορεύουν την άφιξη ατόμων χωρίς ένα τέτοιο πάσο. Και αυτοί -σημειώνει στους «Financial Times» ο Τζον Γκάπερ- αναμένεται να είναι μόνο κάποιοι από τους υγειονομικούς ελέγχους που θα εφαρμοστούν την ερχόμενη χρονιά ώστε να αντιμετωπιστεί η πανδημία.
Σύμφωνα με τον Γκάπερ, γραφεία και δημόσιοι χώροι ενδεχομένως να σκανάρουν εφαρμογές κινητών τηλεφώνων που θα συνδέουν την απόδειξη εμβολιασμού, ή ένα αρνητικό τεστ, με ψηφιακές ταυτότητες προτού επιτρέψουν την είσοδο οποιουδήποτε: τα εθνικά διαβατήρια είναι απαραίτητα μόνο σποραδικά, για διεθνή ταξίδια, αλλά τα «διαβατήρια ανοσίας» θα μπορούσαν να εισβάλουν στην καθημερινότητά μας.
Η ιδιωτικότητα
Σύμφωνα πάντως με δημοσίευμα της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ», εγείρεται ζήτημα του σεβασμού της ιδιωτικότητας – αν υποχρεωθούν οι άνθρωποι να αποθηκεύουν λεπτομέρειες για την υγεία τους σε κεντρικές βάσεις δεδομένων, κυβερνήσεις και άλλοι παράγοντες θα μπορούσαν να τις καταχραστούν ή να τις εκμεταλλευτούν.
Οποιαδήποτε ώθηση για ψηφιακές ταυτότητες ενέχει κινδύνους, κι ας έχει συχνά αγαθά κίνητρα – η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά πως σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δυσκολεύονται να αποκτήσουν πρόσβαση σε υπηρεσίες διότι δεν διαθέτουν κάποια απόδειξη της ταυτότητάς τους.
Οπως επισημαίνει ωστόσο ο Γκάπερ, η ιδιωτικότητα δεν χρειάζεται να αποτελέσει εμπόδιο. Οι πέντε αεροπορικές εταιρείες που σχεδιάζουν να προσφέρουν ψηφιακά πάσα χρησιμοποιούν μια πλατφόρμα ονόματι CommonPass, που αποθηκεύει μόνο περιορισμένα δεδομένα στο κινητό του επιβάτη – έναν κώδικα QR που δείχνει ότι πληροί τις προϋποθέσεις για είσοδο. Ούτε πρέπει αναγκαστικά ένας εργοδότης να γίνει αδιάκριτος: το σκανάρισμα ενός κώδικα που απαντά σε μία απλή ερώτηση – κατά πόσο έχει κάνει κάποιος την προσπάθεια να εγγυηθεί την ασφάλεια του ιδίου και των άλλων – είναι αρκετό.
Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι βέβαια ιδανικό. Το να εμποδίζονται άνθρωποι να επιβιβαστούν σε πτήσεις ή να εισέλθουν σε εργασιακούς χώρους όταν δεν συμμορφώνονται προς τις επίσημες υγειονομικές συστάσεις αποτελεί καταπάτηση των ατομικών τους ελευθεριών.
«Ομως τα εκατομμύρια των ανθρώπων που έχουν υπομείνει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και lockdown δεν ζουν τόσο καιρό σε έναν ελεύθερο κόσμο» καταλήγει ο Τζον Γκάπερ. «Αν υπάρχει έξοδος, δείξτε μας τον δρόμο».
Στα βήματα της Κίνας
Την προηγούμενη εβδομάδα, ο πρόεδρος της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, πρότεινε τη χρήση ενός παγκόσμιου συστήματος με κωδικούς QR προκειμένου να καταστεί ξανά δυνατή η μετακίνηση των ανθρώπων από χώρα σε χώρα, εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού.
Μιλώντας στην εικονική σύνοδο G20, υποστήριξε ότι ένας παγκόσμιος μηχανισμός που θα περιλάμβανε την αμοιβαία αναγνώριση πιστοποιητικών υγείας, συμπεριλαμβανομένων αποτελεσμάτων τεστ νουκλεϊκού οξέος, με τη μορφή κωδικών QR, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ώστε να μπορούν πολίτες μιας χώρας να ταξιδέψουν σε μια άλλη.
«Ελπίζουμε περισσότερες χώρες να ενταχθούν σε αυτόν τον μηχανισμό. Πρέπει να υπάρξει περαιτέρω ενιαιοποίηση πολιτικών και να δημιουργηθούν fast track διαδικασίες για τη διευκόλυνση και την εξομάλυνση των μετακινήσεων» είπε ο κινέζος πρόεδρος σύμφωνα με το πρακτορείο Xinhua. Η ιδέα αυτή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προτάσεων της Κίνας για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Οι κωδικοί QR είναι barcode που περιέχουν πληροφορίες οι οποίες μπορούν να σαρωθούν και να διαβαστούν από smartphone. Στην Κίνα η χρήση κωδικών QR κινητών τηλεφώνων ως αποδεικτικά υγείας ή «αρχεία καταγραφής» μετακινήσεων είναι υποχρεωτική σε ορισμένες περιπτώσεις από τον Φεβρουάριο. Ο πράσινος κωδικός QR σημαίνει ότι ο κάτοχος είναι υγιής και μπορεί να ταξιδέψει, ενώ ο κίτρινος ή κόκκινος σημαίνει ότι πρέπει να μπει σε καραντίνα.
Για να αποκτήσει κανείς τον κώδικα QR οφείλει να συμπληρώσει τα προσωπικά του δεδομένα. Όνομα, αριθμό ταυτότητας ή διαβατηρίου και αριθμό τηλεφώνου, ώστε σε πρώτη φάση να γίνει η εγγραφή. Στη συνέχεια, αρκεί να συμπληρώσει το ταξιδιωτικό του ιστορικό, καθώς κι αν έχει έρθει σε επαφή με κάποιο ύποπτο κρούσμα τις τελευταίες 14 ημέρες.
Ακόμα «τσεκάρει» τα ανάλογα κουτάκια, σε περίπτωση που έχει εμφανίσει κάποιο σύμπτωμα όπως: πυρετό, κόπωση, ξηρό βήχα, μπούκωμα, καταρροή, πονόλαιμο ή γαστρεντερικά συμπτώματα.
Οι κώδικες μπορούν ακόμα να χρησιμοποιηθούν για τον εντοπισμό πολιτών που νόσησαν από τον ιό, καθώς σκανάρονται κάθε φορά πριν την είσοδο σε κάποιον δημόσιο χώρο. Μόλις ένα ύποπτο κρούσμα επιβεβαιωθεί, οι αρχές μπορούν άμεσα να εντοπίσουν τις προηγούμενες κινήσεις του και συνεπώς με ποιους μπορεί να έχει έρθει σε επαφή.
Η θέση της Ελλάδας
Σημειώνεται πως την προηγούμενη εβδομάδα, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης περιέγραψε ως αναγκαία και ικανή συνθήκη τον εμβολιασμό για να ξεφύγουμε από τη δίνη της πανδημίας, ξεκαθαρίζοντας ότι, αφενός μεν το εμβόλιο θα είναι προαιρετικό, αλλά στην πράξη θα καθίσταται υποχρεωτικό για όσους θα χρειαστεί να ταξιδέψουν.
Με αφορμή το γεγονός ότι μεγάλες αεροπορικές εταιρείες έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να δέχονται επιβάτες που δεν θα έχουν κάνει το εμβόλιο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε συνέντευξή του στο ραδιοφωνικό σταθμό status fm τόνισε χαρακτηριστικά:
«Μην έχετε καμία αμφιβολία ότι πέραν των κρατικών επιλογών που θα γίνουν είναι βέβαιο ότι θα κινηθούμε, τουλάχιστον ως προς τα ταξίδια, σε αυτή την κατεύθυνση. Και θα πρέπει να γνωρίζουν ενδεχομένως και αυτοί που οικειοθελώς δεν θα εμβολιαστούν -γιατί όπως είπα ο εμβολιασμός δεν θα είναι υποχρεωτικός- μπορεί να θέλουν να ταξιδέψουν και να μην μπορούν. Είναι τόσο απλό».
Πρόσθεσε δε ο κ. Μητσοτάκης ότι «εγώ δεν πρόκειται να κυνηγάω με το εμβόλιο στο δρόμο ανθρώπους οι οποίοι δεν θέλουν να εμβολιαστούν, αλλά θα πρέπει να γνωρίζουν ότι αναλαμβάνουν μία ευθύνη απέναντι στον εαυτό τους. Και μπορεί, όχι εμείς αλλά η ίδια η αγορά, η ελεύθερη οικονομία να επιβάλλει τέτοιους περιορισμούς που να είναι η ζωή τους λίγο πιο δύσκολη».
