Ο κ. Φωκάς, 92 ετών, στέκεται εμπρός μας ευθυτενής με το κρεμ σακάκι του, και κρατώνταςτο μαύρο μπαστούνι του που φέρει την κεφαλή από ελεφαντόδοντο που έφερε από τη Ρουμανία ο παππούς του πριν από έναν αιώνα. Το μυαλό του και η μνήμη του είναι τόσο έντονα όσο ο εξοπλισμός του.
Ένας συνταξιούχος δικηγόρος, ο κ. Φωκάς μιλάει άψογα την επίσημη Ελληνική γλώσσα με μια χαρακτηριστική προφορά: η μητρική του γλώσσα είναι "μακεδονική", μια σλαβική γλώσσα που σχετίζεται με τη βουλγαρική και ομιλείται εδώ και αιώνες σε αυτό το τμήμα των Βαλκανίων.
Στο σύγχρονο σπίτι του γιου του σε ένα χωριό στη βόρεια Ελλάδα, μας εξιστορεί την οδυνηρή ιστορία της μη αναγνωρισμένης σλαβικής μειονότητας της Ελλάδας.
Ο κ. Φωκάς φροντίζει να τονίσει από την αρχή ότι είναι πατριώτης εθνοτικός Μακεδόνας και Έλληνας. Έχει βάσιμους λόγους να υπογραμμίσει την αφοσίωσή του: για σχεδόν έναν αιώνα, οι εθνοτικοί Μακεδόνες στην Ελλάδα υπήρξαν αντικείμενα υποψίας και, κατά περιόδους, διώξεων, ακόμη και όταν η παρουσία τους είχε απορριφθεί σχεδόν από όλους.Οι περισσότεροι είναι απρόθυμοι να μιλήσουν με τους ξένους για την ταυτότητά τους. Για τους εαυτούς τους και τους άλλους, είναι γνωστοί απλά ως «ντόπιοι», που μιλούν μια γλώσσα που ονομάζεται «τοπική» (ντόπια).
Απουσιάζουν εντελώς από τα εγχειρίδια της σχολικής ιστορίας, δεν έχουν εμφανιστεί στις απογραφές από το 1951 (όταν καταγράφηκαν μόνο παχυσαρκώς και αναφέρονται απλώς ως «ομιλούντες σλαβικά») και δεν αναφέρονται καθόλου δημόσια. Οι περισσότεροι Έλληνες δεν γνωρίζουν καν ότι υπάρχουν.Αυτή η διαγραφή ήταν ένας από τους λόγους για την μακρόχρονη διαμάχη της Ελλάδας με την πρώην γιουγκοσλαβική δημοκρατία, που επίσημα ονομάζεται Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας.
Η διαμάχη επιλύθηκε τελικά τον περασμένο μήνα με ψηφοφορία στο ελληνικό κοινοβούλιο επικυρώνοντας (με πλειοψηφία μόλις επτά ψήφων) μια συμφωνία που έγινε τον περασμένο Ιούνιο από τους δύο πρωθυπουργούς των χωρών.
Όταν ο πρωθυπουργός, ο Αλέξης Τσίπρας, αναφέρθηκε κατά τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής συζήτησης στην ύπαρξη «Σλαβομακεδόνων» στην Ελλάδα - στην εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου - έσπασε ένα μακροχρόνιο ταμπού.Η χρήση του ονόματος "Μακεδονία" από το γειτονικό κράτος αναγνωρίζει σιωπηρά ότι οι Μακεδόνες είναι αυτοί οι ίδιοι και ανοίγει την πόρτα σε δύσκολες ερωτήσεις σχετικά με την ιστορία της μακεδονικής μειονότητας της Ελλάδας.
Όταν γεννήθηκε ο κ. Φωκάς, η βόρεια ελληνική περιοχή της Μακεδονίας είχε μόλις προστεθεί πρόσφατα από το ελληνικό κράτος. Μέχρι το 1913 ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Σερβία προσεταιριζόμενοι τους σλαβόφωνους κατοίκους ως μέσο για την διεκδίκηση της περιοχής. Εν μέρει αντιδρούσανε σε αυτές τις ανταγωνιστικές δυνάμεις ότι στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα προέκυψε μια ξεχωριστή ταυτότητα της Σλαβομακεδονίας. Όπως έλεγε ο θείος του κ. Φωκά, η οικογένεια δεν ήταν "ούτε Σέρβικη, ούτε Ελληνική ούτε Βουλγάρικη, αλλά Ορθόδοξη Μακεδονική".Τελικά, οι Σλάβοι Μακεδόνες βρέθηκαν χωρισμένοι μεταξύ αυτών των τριών νέων κρατών. Στην Ελλάδα, ορισμένοι εκδιώχθηκαν. Όσοι παρέμειναν ωθήθηκαν να αφομοιωθούν. Όλα τα χωριά και οι πόλεις με μη ελληνικά ονόματα έλαβαν νέα, τα οποία επέλεξε μια επιτροπή μελετητών στα τέλη της δεκαετίας του 1920, αν και σχεδόν ένας αιώνας αργότερα μερικοί «ντόπιοι» εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τα παλιά.
Το 1936, όταν ο κ. Φωκάς ήταν εννέα ετών, ο Έλληνας δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς (ένας θαυμαστής του Μουσολίνι) απαγόρευσε τη μακεδονική γλώσσα και ανάγκασε τους Μακεδόνας να αλλάξουν τα ονόματά τους σε ελληνικά. Ο κ. Φωκάς θυμάται αστυνομικούς να παρακολουθούν μοιρολογίστρες σε κηδείες και να ακούν πίσω από παράθυρα για να πιάσουν κάποιον να μιλάει ή να τραγουδάει στην απαγορευμένη γλώσσα. Υπήρχαν αγωγές, απειλές και ξυλοδαρμοί. Οι γυναίκες - οι οποίες συχνά δεν μιλούσαν ελληνικά - θα κάλυπταν το στόμα τους με τις μαντίλες τους για να μιμηθούν την ομιλία τους, αλλά η μητέρα του κ. Φωκά συνελήφθη και της επιβλήθηκε πρόστιμο 250 δραχμών, ένα μεγάλο ποσό τότε.
GETTY IMAGES "Μακεδόνες χωρικοί στην Ελλάδα το 1947"
Οι Σλαβογράφοι υπέφεραν πολλά από τους Έλληνες την εποχή του Μεταξά", λέει. "Είκοσι άνθρωποι από αυτό το χωριό, οι αρχηγοί των μεγάλων οικογενειών, εξορίστηκαν στο νησί της Χίου, ο πατέρας μου ήταν ένας από αυτούς". Βασανίστηκαν εξαναγκαζόμενοι να πίνουν ρετσινόλαδο, ένα ισχυρό καθαρτικό.
Όταν η Γερμανία, η Ιταλία και η Βουλγαρία εισέβαλαν στην Ελλάδα το 1941, μερικοί σλαβόφωνοι χαιρέτισαν τους Βούλγαρους ως πιθανούς απελευθερωτές από το καταπιεστικό καθεστώς του Μεταξά. Αλλά πολλοί σύντομα εντάχθηκαν στην αντίσταση, υπό την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος (το οποίο τότε υποστήριζε τη μακεδονική μειονότητα) και συνέχισαν να αγωνίζονται με τους κομμουνιστές στον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε την κατοχή του Άξονα. (Η Βουλγαρία προσάρτησε το ανατολικό τμήμα της ελληνικής Μακεδονίας από το 1941 έως το 1944, διαπράττοντας πολλές φρικαλεότητες, που πολλοί Έλληνες αποδίδουν εσφαλμένα αυτά στους Μακεδόνες, τους οποίους αναγνωρίζουν ως Βούλγαρους).
Όταν οι κομμουνιστές τελικά νικήθηκαν, ακολούθησαν σοβαρά αντίποινα για όποιον συνδεόταν με την αντίσταση ή την αριστερά."Οι Μακεδόνες πληρώνουν περισσότερο από οποιονδήποτε
"Οι Μακεδόνες έχουν πληρώσει περισσότερο από οποιονδήποτε για τον εμφύλιο πόλεμο", λέει ο κ. Φωκάς. "Οκτώ άτομα δικάστηκαν και εκτελέστηκαν από αυτό το χωριό, οκτώ από το επόμενο χωριό, 23 από το απέναντι. Σκοτώθηκαν ένας παππούς και ο εγγονός του, μόλις 18 χρονών".
GETTY IMAGES "Έλληνας διαδηλωτής φορά στολή του Βαλκανικού Πολέμου για να αντιταχθεί στη συμφωνία για την "Βόρεια Μακεδονία"
Ο κ. Φωκάς στη συνέχεια φοίτησε στη Θεσσαλονίκη - αλλά και ο ίδιος συνελήφθη και πέρασε τρία χρόνια στη Μακρόνησο, όχι επειδή έκανε τίποτα, αλλά επειδή η μητέρα του βοήθησε τον γαμπρό του να δραπετεύσει μέσα από τον φεγγίτη ενός καφενείου που κρατούσε.
Οι περισσότεροι από τους κρατούμενους στη Μακρόνησο ήταν Έλληνες αριστεριστές και πιέστηκαν να υπογράψουν δηλώσεις μετάνοιας για το υποτιθέμενο κομμουνιστικό τους παρελθόν. Εκείνοι που αρνήθηκαν ήταν σέρνονταν κάτω από συρματόπλεγμα ή τους χτυπούσαν με καλάμια. " Έγιναν φοβερά πράγματα", λέει ο κ. Φωκάς. "Είναι μια προσβολή του ελληνικού πολιτισμού και βλάπτει το καλό όνομα της Ελλάδας".
Δεκάδες χιλιάδες μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού, περίπου οι μισοί από αυτούς μιλούσαν σλαβικά, πέρασαν στις χώρες του ανατολικού μπλοκ κατά τη διάρκεια και μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Περίπου 20.000 παιδιά πάρθηκαν πέρα από τα σύνορα από τους κομμουνιστές, είτε για την προστασία τους είτε ως εφεδρικά στρατεύματα για μια μελλοντική αντεπίθεση.
Πολλοί από τους σλαβόφωνους πολίτες επίσης πήγαν βόρεια για ασφάλεια. Ολόκληρα χωριά έμειναν κενά, όπως ο παλιός οικισμός της Κρυσταλλοπηγής κοντά στα αλβανικά σύνορα, όπου μόνο η επιβλητική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου μαρτυρεί έναν πληθυσμό που κάποτε αριθμούσε περισσότερες από 1.500 ψυχές.
Το 1982, περισσότερο από 30 χρόνια μετά τη σύγκρουση, η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ελλάδας εξέδωσε διάταγμα που επέτρεψε στους πολιτικούς πρόσφυγες να επιστρέψουν - αλλά μόνο εκείνοι που ήταν «ελληνικής καταγωγής». Οι Έλληνες Μακεδόνες από την Ελλάδα παρέμειναν αποκλεισμένοι από τη χώρα τους, τα χωριά τους και τη γη τους. Οι οικογένειες που χωρίστηκαν από τον πόλεμο δεν επανασυνδέθηκαν ποτέ.
Ο πεθερός και ο γαμπρός του κ. Φωκά πέθαναν στα Σκόπια. Αλλά, επισημαίνει, η απόφαση αυτή αναγνώρισε σιωπηρώς ότι υπήρχαν εθνικοί Μακεδόνες στην Ελλάδα, παρόλο που το κράτος δεν είχε ποτέ αναγνωρίσει επίσημα την ύπαρξή τους: «Αυτοί οι πρόσφυγες πολέμου που άφησαν τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους, τους πατέρες τους, τις μητέρες τους, τί ήταν αν δεν ήταν Μακεδόνες;
"Είναι αδύνατον να υπολογιστεί με ακρίβεια ο αριθμός των σλαβόφωνων ή των απογόνων των εθνοτικών Μακεδόνων στην Ελλάδα. Ο ιστορικός Λεωνίδας Εμπειρίκος εκτιμά ότι περισσότεροι από 100.000 εξακολουθούν να ζουν στην ελληνική περιφέρεια της Μακεδονίας, αν και μόνο 10.000 έως 20.000 θα αναγνωριστούν ανοιχτά ως μέλη μιας μειονότητας - και πολλοί άλλοι είναι υπερήφανοι Έλληνες εθνικιστές.
Η μακεδονική γλώσσα δεν έχει επίσημα απαγορευτεί στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, αλλά ο φόβος εξακολουθεί να παραμένει. Ένας μεσήλικας άνδρας που συνάντησα σε ένα χωριό κοντά σε καλαμιώνες της λίμνης Πρέσπα, όπου υπογράφηκε η συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονικής Δημοκρατίας για πρώτη φορά τον περασμένο Ιούνιο, εξήγησε ότι αυτός ο φόβος περνάει από τις γενιές. "Οι γονείς μου δεν μιλούσαν τη γλώσσα στο σπίτι σε περίπτωση που ξεφύγουμε και μιλήσουμε δημόσια." "Για να με προστατεύσει, δεν θυμόμαστε ακόμη γιατί φοβόμαστε πια", είπε.
Αργά η γλώσσα πεθαίνει. Χρόνια καταστολής την έσπρωξαν σε εσωτερικούς χώρους. Η αφομοίωση ακολουθεί.
GETTY IMAGES Τα σύνορα Ελλάδας, Βόρειας Μακεδονίας και Αλβανίας
συναντώνται στη Λίμνη Πρέσπα
Και μιλώντας στα μακεδονικά μπορεί ακόμα αυτό να αποτελεί αιτία για παρενόχληση. Ο γιος του κ. Φωκά είναι μουσικός. Παίζει το Μακεδονικό φλάουτο που μας στοιχειώνει, όπως το βλέπει ο δικός του μικρός γιος. Αυτός και μια ομάδα φίλων φιλοξένησαν ένα διεθνές φεστιβάλ μουσικής στην πλατεία του χωριού, με συγκροτήματα από μακρινές χώρες από τη Βραζιλία, το Μεξικό και τη Ρωσία.
"Μετά από αυτές τις μπάντες, παίξαμε, σ' ένα πάρτι με μακεδονικά τραγούδια", λέει. "Το 2008, ενώ περιμέναμε να φτάσουν οι ξένοι μουσικοί, η τοπική αρχή μας απαγόρευσε ξαφνικά να κάνουμε το φεστιβάλ στην πλατεία, αν και άλλοι άνθρωποι - αυτοί που θέλησαν ντην απαγόρευση - εξακολουθούν να διοργανώνουν τις δικές τους εκδηλώσεις εκεί".
Η θέση της Ελλάδας
Η ελληνική κυβέρνηση αναγνωρίζει επισήμως μόνο μία μειονότητα - τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης. Έχει θεωρήσει ιστορικά τους Μακεδονικούς Σλάβους της Ελληνικής Μακεδονίας ως γλωσσική και όχι εθνική ομάδα, αναφέροντας τους ως σλαβόφωνους Έλληνες ή δίγλωσσους Έλληνες - η συμφωνία για το όνομα της Βόρειας Μακεδονίας απαιτεί από τα Σκόπια να αλλάξουν το σύνταγμά τους για να αφαιρέσουν τις αναφορές σε μια "μειονότητα" στην Ελλάδα.
Ένα έγγραφο που εκδόθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, λέει ότι «σχεδόν όλοι οι δίγλωσσοι κάτοικοι της περιοχής των οποίων η εθνική συνείδηση δεν ήταν ελληνική μεταστεγάστηκαν στα γειτονικά κράτη» κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα - συνεπώς, κάθε δίγλωσσος λαός που παρέμεινε διακατέχεται από Ελληνική εθνική συνείδηση.
Την τελευταία στιγμή, το φεστιβάλ μεταφέρθηκε σε ένα χωράφι έξω από το χωριό, ανάμεσα στα καλάμια και τα έλη, χωρίς κατάλληλες εγκαταστάσεις - κάτι το οποίο ο γιος του κ. Φωκά τονίζει, έκανε μόνο την Ελλάδα να φαίνεται κακή. "Και ξέρετε γιατί τα τραγούδια απαγορεύονται στην πλατεία, αλλά όχι στους αγρούς;" προσθέτει ο πατέρας του. "Επειδή γύρω από την πλατεία υπάρχουν καφενεία και οι ντόπιοι μπορούν να καθίσουν εκεί και να παρακολουθήσουν και να ακούσουν κρυφά, αλλά έξω από το χωριό φοβούνται να συμμετέχουν - τους εφιστούν την προσοχή, κάνοντας αυτό".
GETTY IMAGES Οι διαδηλώσεις κατά της συμφωνίας για το όνομα της
Βόρειας Μακεδονίας έγιναν βίαιες
Η επικύρωση της συμφωνίας της Ελλάδας με τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας - και η σιωπηρή αναγνώρισή της μακεδονικής γλώσσας και εθνικότητας - είναι μια σημαντική πολιτική πρόοδος που θα βοηθήσει στην άμβλυνση τέτοιων φόβων. Αλλά η διαδικασία έχει επίσης προκαλέσει νέα κύματα θυμού και άγχους, με μεγάλες, ενίοτε βίαιες, διαμαρτυρίες που αντιτίθενται στη συμφωνία, υποστηριζόμενες από τμήματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Οι εκλογές πρέπει να πραγματοποιηθούν πριν από το τέλος του έτους. Η δεξιά αντιπολίτευση της Ελλάδας επέστρεψε γρήγορα στα εθνικιστικά συναισθήματα, κατηγορώντας την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ για προδοσία. Για τους Σλαβ'οφωνους της Ελλάδας, οι οποίοι από καιρό δεν επιζητούν τίποτα περισσότερο από το δικαίωμα στην πολιτιστική έκφραση, ο χρόνος για να βγουν από τη σκιά μπορεί να μην έφτασε ακόμα.Ο κ. Φωκάς αναφέρεται με το μικρό του όνομα, για να προστατεύσει την ταυτότητά του.
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
