της
Δώρας Τουρλιτάκη *
Τραπεζούντα
Η καλλίστη των πόλεων η Τραπεζούντα, που γεννά Αγίους, μάρτυρες, θρυλικούς ήρωες, ένδοξους αυτοκράτορες, σοφούς λογίους. Η αποικία της Σινώπης από τον 7ο αι. π.Χ., στο σταυροδρόμι των εμπορικών χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων, το ορμητήριο των βυζαντινών στρατευμάτων, το κέντρο της διοικητικής περιφέρειας, το κέντρο αυτονομιστικών ποντιακών κινημάτων,η πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας, η πόλη της Τραπεζούντας. "Εν τη εώα πασών αρίστη" (η καλύτερη της Ανατολής),η "καλίστη των πολεων" όπως την ονόμασε απο τον 11ον αιώνα ο πατριάρχης Ιωάννης Η' Ξιφιλίνος.
Μια τρισχιλιόχρονη πολιτεία αφήνεται στο χάδι της Μαύρης Θάλασσας, ενώ πίσω της απλώνεται η μεγαλειώδης ομορφιά των Ποντιακών Άλπεων που κρύβουν στα σωθικά τους την Παναγία Σουμελά.
«Και ήλθον επί θάλατταν εις Τραπεζούντα, πόλιν Ελληνίδα, οικουμένη εν τω Ευξείνω Πόντω, Σινωπέων αποικίαν, εν τη Κόλχων χώρα» (Ξενοφώντος «Κύρου Ανάβασις»). Κάπου εδώ κοντά στην πόλη που ιδρύθηκε το 756 π.Χ. αναφώνησαν «Θάλαττα! Θάλαττα!» οι Μύριοι. Από εδώ περνούσε, αιώνες αργότερα, ο Δρόμος του Μεταξιού. Εδώ μπαρκάρισε ο Μάρκο Πόλο για να επιστρέψει στη Βενετία μετά από 24 χρόνια στα βάθη της Ασίας. Κυρίως, όμως, εδώ έριξαν άγκυρα Έλληνες και μεγαλούργησαν για χιλιάδες χρόνια μέχρι την Ανταλλαγή των Πληθυσμών που ακολούθησε τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.
Οι Πόντιοι πέρασαν από χίλια μύρια κύματα και δεν εννοούμε μόνο αυτά του αρχικώς Άξενου («αφιλόξενου») Πόντου, τον οποίο με πολύ κόπο κατόρθωσαν για μεγάλες περιόδους να μετατρέψουν σε Εύξεινο («φιλόξενο»).
Πρόκειται για το αποκορύφωμα στη μακραίωνη ιστορία μιας πόλης που έκτοτε κατέχει τον άτυπο τίτλο της «Πρωτεύουσας του Πόντου», περνώντας στη σφαίρα του μύθου για τους Πόντιους αλλά και για όλους τους Ελληνες.
Παρά τις αντιξοότητες ο Ελληνισμός της Τραπεζούντας κατόρθωσε να ανθήσει και στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ειδικά μετά το «Χάτι Χουμαγιούν» (1856), ένα διάταγμα που καθιέρωνε την ανεξιθρησκία. Τότε δεκάδες χιλιάδες κρυπτοχριστιανοί, γνωστοί ως «κλωστοί» ή «γυριστοί», επέστρεψαν φανερά στη χριστιανική πίστη.
Χιλιάδες άλλοι παρέμειναν «κλωστοί» βλέποντας τα προσκόμματα που έβαζε η οθωμανική διοίκηση στους «τενεσούρ», τους «επανακάμψαντες» χριστιανούς. Εκείνο που ένωνε τους περισσότερους ήταν αυτή η υπέροχη εκδοχή της ελληνικής γλώσσας, η ποντιακή διάλεκτος, που ομιλείται ακόμα και σήμερα σε περιοχές γύρω από την Τραπεζούντα, σε χωριά της Τόνιας (Tonya), της Ματσούκας (Macka) και του Οφεως (Of)........
Ο περικαλλής αυτοκρατορικός ναός Αγία Σοφία της Τραπεζούντας
Το εμβληματικότερο μνημείο του Πόντου μετά την Παναγία Σουμελά, αλλά και μεταξύ των βυζαντινών μνημείων. Είναι σύνθετος σταυροειδής εγγεγραμμένος μετά τρούλου κατά το πρότυπο της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης.
Χτισμένος έξω απο τα τείχη πάνω σε ύψωμα που ατενίζει τον Πόντο, αποδίδεται στο αυτοκράτορα Μανουήλ Α' Μέγα Κομνηνό, η τους άμεσους απογόνους του περί το 1250. Μέχρι το 2013 λειτουργούσε ως μουσείο, με τις υψηλης αισθητικής αγιογραφίες του, που αποκαλύφθηκαν ύστερα από επίπονη και εξαιρετική δουλειά του πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, μεταξύ 1958-64. Απο αυτές διασώθηκαν ένα μικρο μόνο μέρος, αφού οι άλλες καταστράφηκαν από τον σοβά. Οι ιερατικές αρχές της Τουρκίας καταφεύγοντας στην δικαιοσύνη, κατήγγειλαν το υπουργείο πολιτισμού της Τουρκίας που είχε το μνημείο υπό την αιγίδα του, κερδίζοντας δε το δικαστήριο το 2013 βρέθηκε η σολωμόντεια λύση να λειτουργεί ως τζαμί το κεντρικό κλίτος και ως μουσείο τα παράπλευρα. Στο κεντρικό κλίτος έχει κατασκευασθεί μια ιδιότυπη ψευδοροφή και ο επισκέπτης στερείται ετσιθελικά, τον κεντρικό τρούλο με τον παντοκράτορα, όπως και το περίτεχνο δάπεδο με τα μωσαικά.
Τα ανάγλυφα της αψίδας του πρόναου
Οι αγιογραφίες των πλαϊνών τρούλων
Το κεντρικό κλίτος λειτουργεί ως τζαμί από το 2013.
Η οροφή εχει καλυφθεί με μια ιδιότυπη ψευδοροφή όπως και το πάτωμα με χαλί.
Η οροφή του άλλου πλαϊνού τρούλου. Απεικονίζονται η 'Πλατυτέρα" και ο "Παντοκράτωρ"
Στο προαύλιο του ναού υπήρχαν και άλλα κτίσματα
Η έπαυλις του τραπεζίτη Κωνσταντίνου Καπαγιαννίδη στο Σοουκ Σου. Ήταν γιος του Γρηγόρη Καπαγιαννίδη του ιδρυτή της ομώνυμης τράπεζας και ευεργέτη της Τραπεζούντας. Παντρεύτηκε το 1904 την Άννα Τριανταφυλλίδου και έχτισε την έπαυλη το 1906 σε σχέδια και επίβλεψη του περίφημου τραπεζούντιου αρχιτέκτονα Κακουλίδη που κατασκεύασε και το "Φροντιστήριο". Πεθανε το 1915 πριν προλάβει να δει τα γεγονότα της γενοκτονίας του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Είχε όμως προβλέψει την επερχόμενη καταστροφή και συμβούλευε τους πολίτες να μην καταθέτουν όλα τους τα χρήματα, αν και τραπεζίτης, γεγονός που τον έφερε σε μερική πτώχευση.
Η περικαλής βίλα θεωρείται άνα από τα ωραιότερα δείγματα της "αρτ νουβό" στον κόσμο. Ευρίσκεται στον κατάφυτο λόφο Σοουκ Σου = κρύα νερά, προάστιο της Τραπεζούντας όπου ευρίσκοντο από παλιά οι εξοχικές κατοικίες των εύρωστων, οικονομικά, Ελλήνων.
Τα βυζαντινά τείχη της πόλης
Ένα ιδιαίτερο κτίριο. Κατασκευάστηκε την περίοδο του α' παγκοσμίου πολέμου από Έλληνες και Αρμένιους και προοριζόταν να στεγάσει το κοινοβούλιο της Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας
Η πολύβουη κεντρική πλατεία Μεϊντάν
Παλιά κτίρια της πόλης
Το αρχοντικό του τραπεζίτη Κωστάκη Θεοφύλακτου στο κέντρο της πόλης
Σχεδιάσθηκε και κατασκευάσθηκε απο ιταλούς αρχιτέκτονες με υλικά που ήρθαν απο Ιταλία. Ο Κωστάκης Θεοφύλακτος ήταν ιδρυτής και ιδιοκτήτης ενός απο τους τέσσερεις τραπεζικούς -εμπορικούς οίκους της Τραπεζούντας, και εθνικός ευεργέτης του Πόντου. Υπήρξε δήμαρχος Τραπεζούντας κατά την διετία της ρωσικής κατοχής της πόλης 1916-1918. Το 1897 μαζί με τους Βελλισαρίδη και Λεοντιάδη και τον μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιο πήραν την απόφαση για την εκ βάθρων ανακατασκευή του "Φροντιστηρίου" της Τραπεζούντας, το οποίο είχε θεμελιωθεί το 1883 με χρήματα απο εράνους των ελλήνων της Ρωσίας. Σήμερα στεγάζει το μουσείο της Τραπεζούντας.
Το περίφημο "Φροντιστήριο" της Τραπεζούντας, το αποκαλούμενο "Φάρος της Ανατολής". Οφείλει την ίδρυση και την φήμη του στον τραπεζούντιο δάσκαλο του γένους Σεβαστό Κυμηνήτη το 1682. Αναγνωρίσθηκε με ειδικό διάταγμα από το βασιλιά Γεώργιο τον Α ως ισότιμο με ελληνικό γυμνάσιο και λύκειο. Έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην παλινόρθωση του φρονήματος και την διατήρηση της εθνικής συνείδησης των Ελληνοποντίων. Το πρώτο κτήριο κτίσθηκε το 1887 ενώ το καινούργιο κτήριο ανακατασκευάσθηκε το 1902 με χρήματα που συγκέντρωσε η απανταχού ανά τον κόσμο ομογένεια. Είναι ένα επιβλητικό τετραώροφο συγκρότημα κτιρίων που σχηματίζουν το γράμμα Π με πίσω την μεγάλη αυλή του. Είναι κτισμένο πάνω στα βράχια της παραλίας της Τραπεζούντας, μπροστά του σήμερα περνάει ο παραθαλάσσιος αυτοκινητόδρομος και μπροστά ο Εύξεινος Πόντος.
Τα πλαϊνά κτίρια
Πανοραμική θέα της πόλης από την ερειπωμένη εκκλησία του Αγ. Ευγενίου, πολιούχου αγίου της Τραπεζούντας.
Πανευτυχής στην γενέτειρα της γιαγιάς μου Δωροθέας Τουρλιτάκη το γένος
Πέτρου και Σοφίας Καραγιαννίδου.
Η πόλη ειναι κτισμένη σε λόφους που κατεβαίνουν μέχρι την θάλασσα
Πολυάνθρωπος και γεμάτος ζωή δρόμος της πόλης,
όπως γεμάτη ζωή είναι σήμερα και ήταν ανέκαθεν η Τραπεζούντα.
Δρόμοι της πόλης
Ένα μουσείο
Το κτίριο της "Μέριμνας Ποντίων Κυριών" της Τραπεζούντας
Λειτουργεί σήμερα σαν τόπος αναψυχής της νεολαίας.Ευρισκόμενο πίσω από το "Φροντιστήριο" διαθέτει εναν κατάφυτο κήπο,με μπαρ και καφετέρια και το διαχειρίζεται ο σύλλογος Αρχιτεκτόνων της πόλης.
Η "Μεριμνα Ποντιων Κυριων" της Τραπεζούντας ιδρύθηκε το 1904 με πρωτοβουλία της Βασιλικής Ασλανίδου και την ηθική στήριξη του Μητροπολίτη Τραπεζούντος Κωνστάντιου του Β´.
"Σκοπός της αδελφότητας είναι η διά της παροχής εργασίας υλική υποστήριξη των δεομένων αρωγής αδελφών μας" Λειτουργούσε εργαστήριο εκμάθησης κοπτικής ραπτικής και χειροτεχνίας-κοσμημάτων. Πρώτη πρόεδρος υπήρξε η Δόμνα Καπαγιαννίδου. Είχε την πλουσιότερη φιλανθρωπική δράση μέχρι το 1922, από όλα τα ποντιακά σωματεία. Ανέλαβε την διοίκηση και υλική στήριξη του ορφανοτροφείου Τραπεζούντας, περιέθαλψε πρόσφυγες από τα μέρη που εκδιώκοντο κατά τους διωγμούς από τους οθωμανούς,ανέλαβε την διανομή της αμερικανικής βοήθειας στην απαγορευμένη αρμενική παροικία. Μετά τον διωγμό επανιδρύθηκε στην Θεσσαλονίκη απο την Θάλεια Σαουλίδου και το ζεύγος Ισμήνης και Θεοφύλακτου Θεοφυλάκτου. Ετιμήθη για την δράση της από την Ακαδημία Αθηνών το 2011.
* Η Δώρα Τουρλιτάκη είναι ιατρός καρδιολόγος και ζει στα Νέα Μουδανιά.
Σχετικές αναρτήσεις:
